Gdy trzustka choruje przewlekle

Podczas zaostrzeń ból był opasujący i promieniujący do pleców. Towarzyszyły mu nudności. Choć nie stosowała diety, pacjentka schudła kilka kilogramów.

W trakcie badania brzucha nie stwierdziłam nieprawidłowości. Zleciłam USG, w którym opisano nieprawidłowy obraz trzustki. Badania laboratoryjne wykazały podwyższony poziom amylazy trzustkowej we krwi, jednego z enzymów trawiennych wytwarzanych przez ten narząd. Dopiero tomografia komputerowa jamy brzusznej uwidoczniła obrzęk trzustki. Gdy rozpoznałam PZT, tj. przewlekłe zapalenie trzustki, pacjentka przyznała, że od kilkunastu lat kilka razy w tygodniu wypija kilka lampek wina.

Trzustka to narząd jamy brzusznej, pełniący funkcję zarówno gruczołu trawiennego - produkującego enzymy trawiące tłuszcze i białka, jak i dokrewnego - wytwarzającego i wydzielającego do krwi hormon insulinę. Toczący się w jego miąższu długotrwały proces zapalny nieodwracalnie uszkadza go i stopniowo upośledza jego funkcje. Skutki bywają poważne - to zaburzenia trawienia, niedożywienie i ryzyko cukrzycy. Głównym objawem przewlekłego zapalenia trzustki jest ból brzucha - zlokalizowany po lewej stronie, w jego górnej części.

Dolegliwości nasilają się po posiłkach - szczególnie tłustych i wysokokalorycznych. Niekiedy towarzyszą im nudności i wymioty. Przy zaostrzeniu objawów pomaga zwykle pozycja leżąca na lewym boku, z kolanami mocno podkurczonymi do klatki piersiowej. Utrata masy ciała przez chorego związana jest z zaburzeniami trawienia i z niedoborem składników odżywczych, ale też z niechęcią do jedzenia związaną z lękiem przed nasileniem dolegliwości.

Biegunki tłuszczowe pojawiają się w późniejszym etapie choroby. Jako że w fazie początkowej objawy schorzenia są niespecyficzne, jego rozpoznanie bywa wówczas prawie niemożliwe. Zmiany w miąższu widoczne są jedynie w badaniu mikroskopowym (histopatologicznym), a biopsji tkanki na tym etapie choroby się nie wykonuje. Natomiast podwyższenie w krwi poziomu enzymów trzustkowych - lipazy i amylazy - może być efektem innych chorób tego gruczołu.

Powiększenie i obrzęk narządu rzadko wykrywają wtedy nawet tak czułe badania jak USG i tomografia komputerowa jamy brzusznej. Zdarza się natomiast, że, badając dotykowo brzuch, doświadczony lekarz wyczuje jego powiększenie i tkliwość, co sugerować może obecność tzw. torbieli rzekomej. Dopiero w zaawansowanym stanie zapalnym dochodzi do włóknienia trzustki i pojawienia się zwapnień, zaniku miąższu i poszerzenia przewodów trzustkowych. Datego od pierwszych sygnałów choroby do jej rozpoznania upływa średnio ok. 5 lat.

Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest alkohol - odpowiada za 80 proc. przypadków choroby. Dotyczy to nie tylko patologicznego jego nadużywania, ale i "niewinnego" picia - jeśli jest regularne. Nie jest to jednak czynnik najważniejszy, bo tylko u 5-10 proc. osób nadużywających alkoholu rozwija się zapalenie trzustki. Decyduje predyspozycja genetyczna.

Pozostałymi czynnikami ryzyka jest mukowiscydoza i kamica żółciowa, powodująca zamknięcie ujścia przewodów trzustkowych do dwunastnicy (drogi trzustkowe i żółciowe uchodzą do niej wspólnie). Winne mogą być zmiany w jamie brzusznej utrudniające odpływ enzymów trzustkowych - w tym pourazowe, pozapalne i nowotworowe.

Wystąpieniu przewlekłego zapalenia trzustki sprzyja też wysokokaloryczna i wysokotłuszczowa dieta, palenie papierosów. Ostatnio coraz częściej rozpoznaje się zapalenie trzustki w wyniku autoagresji. Przewlekłe zapalenie trzustki bywa też niekiedy powikłaniem ostrego zapalenia tego narządu.

Leczenie choroby polega przede wszystkim na eliminowaniu czynników ją wywołujących i zaostrzających jej przebieg. Bezwzględnie odstawić należy alkohol i papierosy. Dieta powinna być niskotłuszczowa i wysokobiałkowa. Posiłki - gotowane w folii, na parze - niewielkie, za to częste. Przy diecie niskotłuszczowej konieczna bywa suplementacja witamin rozpuszczalnych w tłuszczu, tj. A, D, E i K.

Zaleca się również doustne przyjmowanie enzymów trzustkowych w postaci tabletek, by zmniejszyć produkcję enzymów w trzustce i odciążyć jej miąższ. Przy silnym bólu stosuje się preparaty przeciwbólowe, choć zdarza się, że są one nieskuteczne. Jeżeli terapia zachowawcza nie przynosi skutku, pozostają metody inwazyjne - endoskopowe, radiologiczne i/lub chirurgiczne. Łącznie z pankreatomią, czyli chirurgicznym usunięciem trzustki.

OZT, ostre zapalenie trzustki, bywa powikłaniem PZT lub samodzielną chorobą.

Polega na gwałtownie postępującym uszkodzeniu miąższu narządu przez jego własne enzymy. W normalnych warunkach ich aktywacja zachodzi dopiero w świetle jelita pod wpływem pokarmów i innych enzymów trawiennych.

Do patologicznej aktywacji dochodzi zwykle na skutek zastoju soku trzustkowego i drażnienia przez alkohol i pokarm zarzucany do przewodu trzustkowego lub kamicy żółciowej powodującej zamknięcie ujścia przewodów trzustkowych. OZT to stan zagrożenia życia. Powikłaniem bywa przedziurawienie ścian żołądka i jelit przez sok trzustkowy, ropnie wewnątrz otrzewnej, niewydolność wielonarządowa. Konieczny bywa pobyt w szpitalu, drenaż jamy brzusznej, niekiedy pankreatomia.