Muzeum Narodowe w Krakowie – Galeria Rzeźby Polskiej

Partnerem publikacji jest PGE Polska Grupa Energetyczna, Mecenas "XX+XXI. Galerii Sztuki Polskiej" w Muzeum Narodowym w Krakowie

"XX+XXI. Galeria Sztuki Polskiej" to na nowo zaaranżowana przestrzeń, zajmująca drugie piętro głównego gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie. W skład tej ekspozycji stałej wchodzi wystawa "XX + XXI. Rzeźba", która została otwarta w ramach współpracy muzeum z PGE.

Łącznie to ponad 30 dzieł najróżniejszych artystów: od eksperymentatorów, poprzez twórców współczesnych, a kończąc na tych, którzy najsilniej ukształtowali obraz sztuki Krakowa. To m.in. "Zwid drapieżca" Jerzego Beresia, "Drogowskaz" Bronisława Chromy, "Pasygrafia. Solaris III (Hommage a Stanisław Lem)" Zuzanny Janin czy "Pożądanie" Piotra Bożyka. Choć na wystawie dominują prace z drugiej połowy XX w., nie zabrakło również dzieł z pierwszych dekad XXI w.

XX wiek w rzeźbie - jak podkreśla Agata Małodobry, kuratorka wystawy - był czasem przełomu. Znaczenia nabrała koncepcja przestrzeni, co zaowocowało szeregiem interesujących eksperymentów.

 - Przestrzeń formuje rzeźbę i oddziałuje na nią - ale i rzeźba wpływa na przestrzeń wokół niej, i też tę przestrzeń kształtuje. W końcu - rzeźba dzieli wspólną przestrzeń z nami odbiorcami - zupełnie inaczej niż media oparte na dwuwymiarowym obrazowaniu jak malarstwo czy grafika. Rzeźba figuralna zostaje zastąpiona kompozycjami abstrakcyjnymi różnego rodzaju, konwencjonalną "bryłę" zastępuje konstrukcja. Stąd już niedaleko do environment i instalacji - nowych form rzeźbiarskich, które definiują dzieła przestrzenne na nowo - dodaje Małodobry.

Gwałtowne odejście od realistycznej rzeźby figuralnej w stronę eksperymentu widoczne jest w wielu dziełach eksponowanych na wystawie "XX + XXI. Rzeźba" w Muzeum Narodowym w Krakowie. To prace takich twórców, jak m.in. Katarzyna Kobro, Alina Szapocznikow, Barbara Zbrożyna, Krzysztof M. Bednarski, Krystian Jarnuszkiewicz, Wanda Czełkowska, Julian Jończyk, Jacek Waltoś, Jerzy Bereś i Marian Kruczek czy Ursula von Rydingsvard.

- XX wiek  - epoka wciąż odbierana przez nas jako współczesna, to czas awangardowego przewrotu w sztuce. Niestety, w powszechnym przekonaniu, nowatorskie kierunki artystyczne: wszystkie te dwudziestowieczne "-izmy" są utożsamiane głównie z malarstwem. Przeciętny miłośnik sztuki z łatwością wymieni nazwiska kilku ważnych nowoczesnych malarzy, ale z twórcami rzeźby może już mieć problem. Jako kuratorka kolekcji rzeźby nowoczesnej w Muzeum Narodowym w Krakowie - zbioru niezwykle interesującego i różnorodnego - postawiłam sobie za cel stworzenie reprezentatywnego wyboru rzeźb, który ilustrowałby najważniejsze nurty rzeźby polskiej XX i XXI wieku. Oczywiście, ograniczona przestrzeń ekspozycyjna podyktowała syntetyczną prezentację, ale wydaje mi się, że jest to bardzo interesujący przegląd tego, co najlepsze w polskiej rzeźbie, co więcej - zbudowany wyłącznie na bazie kolekcji naszego muzeum: budowanej w przemyślany sposób przez wiele dekad. Zależało mi bardzo na tym, aby rzeźby pozostawały ze sobą w żywym dialogu, by nie układały się w chronologiczny, książkowy pokaz, ale by poszczególne motywy łączyły się ze sobą, spinając odlegle daty, różne materiały, koncepcje artystów niekiedy wobec siebie opozycyjnych, organiczność i geometrię, harmonię i napięcia, ciężar i powietrze - dodaje Małodobry.

W rzeźbie XX wieku pojawiły się nowe wątki, lecz nie znaczy to wcale, że tradycyjne tematy zostały zupełnie odrzucone. Jednym z nich jest figura, która stała się nośnikiem nowych znaczeń. Warto więc dokładnie przyglądać się prezentowanym na wystawie "XX + XXI. Rzeźba" pracom oraz poddawać je drobiazgowej analizie.

Uwagę warto zwrócić choćby na rzeźbę "Akt dziewczęcy" Katarzyny Kobro, która przedstawia jej 12-letnią córkę Nikę Strzemińską. Dziewczynka siedzi w nieco przygarbionej pozie na podłodze. Kobro w swojej pracy zerwała z zasadą postrzegania ciała jako zwartej bryły, podkreślając smukłą figurę córki. Między torsem a prawą ręką dziewczynki tworzą się prześwity, które dodatkowo potęgują nieproporcjonalność budowy ciała dziecka. Twórczość Kobro - mówi Agata Małodobry - jest rodzajem pomostu między pierwszą falą rzeźbiarskiej awangardy a latami powojennymi.

Tropów interpretacyjnych, które można podjąć nie brakuje: ciało jako symbol, regularnie przewijające się motywy pamięci i cielesności, idea przestrzeni... Tym bardziej że nie wszystkie rzeźby, które znalazły się na wystawie są statyczne.

Ruchoma jest np. wisząca forma przestrzenna "Gorset-trapez" Marii Pinińskiej-Bereś. Postacią balansującej na trapezie akrobatki artystka z jednej strony odwołuje się do poetyki cyrku, z drugiej - odnosi się krytycznie do "męskiego spojrzenia" w kulturze. Nieprzypadkowo pojawia się tu gorset, będący symbolem zniewolenia przez tradycję, obyczaje oraz stereotypy.

Regularnie przewijającym się przez całą wystawę "XX + XXI. Rzeźba" jest także motyw głowy. Odnajdziemy go choćby w pracy Aliny Szapocznikow "Głowa z łyżką". To betonowe popiersie z umieszczoną w centralnej części twarzy łyżką. Szapocznikow niezwykle często do swoich prac włączała pozornie niepotrzebne już i zużyte przedmioty, tworząc w ten sposób nowe znaczenia.

Wystawa "XX + XXI. Rzeźba" znajduje się w ostatniej w kolejności zwiedzania sali galerii rzeźby urządzonej w holu drugiego piętra głównego gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie. Stanowi połączenie dzieł kanonicznych dla tego czasu z tymi, które do kanonu nie trafiły i zostały niesłusznie zapomniane. Z tego powodu część zgromadzonych dzieł budzić może pewne zdziwienie, gdyż nie wszystkie pozwalają się łatwo wpisać w konwencjonalny obraz rzeźby.

 Odkrywa nowe narracje, redefiniuje koncepcję figury, poszukuje nowatorskich tematów i twórczo rozwija te już podejmowane. Ale przede wszystkim zachęca do odczytywania jej wg współczesnego klucza. Cel wystawy jest bowiem jasny: to odkrycie polskiej rzeźby nowoczesnej na nowo.

Partnerem publikacji jest PGE Polska Grupa Energetyczna, Mecenas "XX+XXI. Galerii Sztuki Polskiej" w Muzeum Narodowym w Krakowie