Jak przeprowadzić „rozwód kościelny”

Sąd biskupi może jednak orzec nieważność małżeństwa, czyli stwierdzić, że nigdy ono nie istniało. Właśnie to orzeczenie dość powszechnie i mylnie uważane jest za "rozwód kościelny". Wyjaśniamy, jak wygląda ta procedura, która składa się z kilku etapów.

Pierwszy z nich to przygotowanie i złożenie tak zwanej skargi powodowej. Wyjaśniamy w niej, na jakiej podstawie domagamy cię stwierdzenie nieważności małżeństwa, podając określone przyczyny. Skargę (w dwóch egzemplarzach) składamy w sądzie duchownym przy diecezji, w której zawarty był związek małżeński, lub w której mieszka pozwany lub powód (jeśli wikariusz sądowy się zgodzi). Trzeba do niej dołączyć oryginał świadectwa ślubu oraz dokument potwierdzający stan cywilny (najczęściej kopię wyroku rozwodowego).

Niektóre sądy wymagają również dołączenia świadectw chrztu stron. Wraz ze skargą powodową należy złożyć w sądzie również listę świadków oraz inne dowody którymi dysponujemy (np. dokumentacja medyczna, listy, e-maile). Później sąd wysyła do obu stron tzw. wezwanie do zawiązania sporu.

Na podstawie uzyskanych odpowiedzi oraz skargi powodowej sąd wydaje dekret ustalający przedmiot sporu, czyli wskazuje z jakiego tytułu/ tytułów będzie badał ważność małżeństwa. Kolejny etap to postępowanie dowodowe. Na tym etapie strony składają wyjaśnienia, przesłuchiwani są świadkowie, powołuje się biegłych. Można też składać dokumenty. Później sąd wyznacza dziesięciodniowy termin, w którym strony mogą zapoznać się z zebranym materiałem dowodowym. Po tym terminie Obrońca Węzła Małżeńskiego przedstawia uwagi przedwyrokowe, w których wskazuje te okoliczności znajdujące się w aktach sprawy, które przemawiają za ważnością małżeństwa.

Strona, bądź jej adwokat, mają prawo do złożenia odpowiedzi na te uwagi. Później sąd wydaje wyrok. Jeśli orzeka nieważność małżeństwa, sprawa z urzędu trafia do trybunału drugiej instancji (z reguły przychyla się on do orzeczenia sądu pierwszej instancji). Jeśli nie - strony mają prawo złożyć apelację do trybunału wyższej instancji.

Według prawa kanonicznego postępowanie w trybunale pierwszej instancji powinno trwać do roku, zaś w trybunale drugiej instancji do sześciu miesięcy. W praktyce trwa to nawet 3-5 lat.

Koszty całego postępowania, w zależności od diecezji, wynoszą 500-2000 zł. Możemy jednak złożyć wniosek o ich umorzenie. Na każdym etapie postępowania mamy prawo skorzystać z pomocy adwokatów kościelnych (mianuje ich biskup). Listy adwokatów dostępne są w sądach diecezjalnych.

Najczęściej jako przyczynę nieważności małżeństwa podaje się niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich, np. troski o potomstwo oraz jego wychowanie, oraz troski o współmałżonka. Może ona wynikać z alkoholizmu, czy narkomanii, a także z różnego rodzaju zaburzeń osobowości (np. psychopatia, uzależnienie od rodziców, patologiczna zazdrość, czy bardzo poważna niedojrzałość emocjonalna).

Stwierdzenie nieważności małżeństwa może nastąpić na skutek choroby psychicznej (np. schizofrenii), nawet jeżeli nie była ukrywana, a istniała w chwili zawarcia małżeństwa. Inne powody: impotencja, wykluczenie posiadania dzieci oraz zawarcie małżeństwa pod przymusem.

Konsultacja: adwokat kościelny Tomasz Świderski, kancelaria prawa kanonicznego IUSTITIA.