Hiponatremia: Gdy gwałtownie spada poziom sodu

Sód odgrywa ważną rolę w organizmie: odpowiada za prawidłowe przewodzenie impulsów w komórkach nerwowych, właściwe napięcie mięśni, reguluje objętość wody w przestrzeni pozakomórkowej (np. w osoczu krwi), wpływając na ciśnienie tętnicze, bierze udział w transporcie aminokwasów  i cukrów.

Dlatego jego niedobór może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia. Tak, jak w przypadku sześćdziesięciosiedmioletniej pacjentki, która trafiła do mnie na izbę przyjęć. Córka chorej powiedziała, że rano nie mogła jej dobudzić, a później w ciągu dnia mama była senna, miała problemy z mówieniem, nie mogła chodzić. Poprzedniego dnia czuła się słabo, skarżyła na zawroty głowy i nudności, ale wiązała to z upałem i zmęczeniem po spacerze. Obawiając się odwodnienia, piła duże ilości wody. Pacjentka leczyła się z powodu nadciśnienia i dlatego przyjmowała lek moczopędny.

W czasie badania stwierdziłem, że chora jest wiotka, a kontakt z nią jest bardzo ograniczony - podsypiała, mówiła niezrozumiale. Zleciłem badania laboratoryjne. Okazało się, że kobieta ma bardzo niski poziom sodu we krwi, który wynosił 118 mmol/l. Rozpoznałem ciężką hiponatremię.

Hiponatremia to stan, w którym poziom sodu jest zbyt niski. W prawidłowych warunkach powinien mieścić się w przedziale 135-145 mmol/l, przy czym  w różnych laboratoriach może się nieznacznie różnić. Hiponatremię możemy podzielić na:

- łagodną, gdy poziom sodu mieści się w graniach 130-134 mmol/l - zwykle bezobjawową;

- umiarkowaną, przy poziomie sodu 125-129 mmol/l - objawy są raczej łagodne, zwykle są to nudności, zawroty głowy, osłabienie, senność;

- ciężką, gdy poziom sodu jest niższy niż 125 mmol/l - zwykle z zaburzeniami świadomości.

Najczęstszą przyczyną hiponatremii jest nadmierna utrata sodu. Dochodzi do niej wskutek: intensywnego pocenia się, np. w czasie wysiłku fizycznego lub przy wysokiej temperaturze otoczenia, wymiotów, biegunki, rozległych oparzeń, wydalania z moczem, np. w chorobach nerek, niedoczynności kory nadnerczy, niewydolności serca, marskości wątroby, niedoczynności tarczycy.

Przyczyną hiponatremii mogą być niektóre leki, zwłaszcza moczopędne, przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe (karbamazepina, okskarbazepina).

Objawy choroby są niespecyficzne i czasem trudno rozpoznać, że mamy do czynienia z hiponatremią. Należą do nich: osłabienie i ogólne zmęczenie, bóle i zawroty głowy, nudności, zaburzenia kontaktu i świadomości - od niewielkiej senności do śpiączki włącznie, zaburzenia mowy, halucynacje, wiotkość mięśni i trudności w poruszaniu się, drgawki. Lekarz może rozpoznać hiponatremię tylko na podstawie wyniku badania krwi.

Leczenie uzależnione jest od poziomu sodu. Łagodna hiponatremia nie wymaga hospitalizacji ani suplementacji dożylnej. Lekarz musi jednak określić jej przyczynę, aby zapobiec postępowi choroby. Jeśli są to leki, należy rozważyć modyfikację leczenia, a jeśli nie jest to możliwe, zwiększenie podaży sodu w pokarmie przez jego dosalanie i stosowanie wysokosodowych wód mineralnych.
W umiarkowanej i ciężkiej hiponatremii konieczna jest hospitalizacja i dożylne uzupełnianie poziomu sodu. Należy jednak pamiętać, że nie powinno się tego robić zbyt szybko (nie więcej niż 10 mmol/l dziennie), ponieważ może to doprowadzić do bardzo groźnego powikłania zwanego mielinolizą mostu i śmierci pacjenta. Wyrównywanie poziomu sodu w ciężkiej hiponatremii może trwać kilka dni, ze stopniowym ustępowaniem objawów.

Hiponatremia wykryta odpowiednio wcześnie jest łatwa w leczeniu, ale niespecyficzne objawy powodują, że jej początkowe stadium może zostać przeoczone, a późno rozpoczęte leczenie być nieskuteczne. Śmiertelność sięga kilkunastu procent.

Wiek - szczególnie narażone są osoby starsze i małe dzieci, wysoka temperatura otoczenia, palenie papierosów, przebyte operacje, choroba nowotworowa oraz cukrzyca.

Czasem występuje fałszywie niskie stężenie sodu we krwi, które jest spowodowane za wysokim poziomem lipidów lub nieprawidłowych białek produkowanych przez układ odpornościowy (paraprotein). Mówimy wtedy o hiponatremii rzekomej.