Halny duje. W Zakopanem o silnym, ciepłym wietrze krążą legendy
Zrywa dachy, łamie drzewa, miesza ludziom w głowach. Gwałtowny, niepokojący, zwiastun „nieszczęścia”. Symbol nieokiełznanej siły natury, straszy i fascynuje. Górale mówią: jak cię nosi, będzie duło. W Tatrach pierwszy raz tej jesieni wieje halny.
Wiatr, który "miesza w głowach"
Halny to specyficzny, porywisty wiatr, który występuje w Tatrach i innych regionach górskich południowej Polski, zwłaszcza na Podhalu. To wiatr fenowy. Ciepły, suchy, wiejący ku dolinom. Powoduje gwałtowne ocieplenie i intensywne podmuchy. Może rozpędzić się do ogromnych prędkości. Dotychczasowy rekord prędkości halnego padł w 1968 roku. Na Kasprowym Wierchu Apoloniusz Rajwa, pełniący wówczas dyżur w obserwatorium meteorologicznym, zanotował prędkość wiatru wynoszącą 80 metrów na sekundę, czyli 288 km na godzinę.
Dla górali halny jest nie tylko zjawiskiem meteorologicznym. To bardzo silny elementem o głębokim znaczeniu kulturowym i emocjonalnym. Górale wierzą, że halny "miesza w głowach". Ludzie stają się bardziej drażliwi, nerwowi, mają kłopoty ze snem, kłócą się i popadają w stany depresyjne. Z medycznego punktu widzenia ma to logiczne wyjaśnienie. Nagłe zmiany ciśnienia atmosferycznego, wilgotności i temperatury mają realny wpływ na samopoczucie. Piszę ten tekst będąc w górach podczas halnego. Słyszę jak duje za drzwiami. Zrywa się gwałtownie, wyje i porywa liście, które głośno szeleszczą. Po chwili cichnie by za moment znów poderwać się, świszcząc i uderzając w ściany domu. Wywołuje niepokój. Czuję go bardzo wyraźnie. Halny to nieodłączny element życia w górach i góralskiej tożsamości.
Walka diabłów i aniołów
Halny fascynuje i inspiruje. Obrósł w legendy i przypowieści. O czarownicach, smokach, walce diabłów i aniołów. Opowieści mające wyjaśnić potęgę i moc wiatru. Dla górali halny jest czymś tajemniczym, związanym z duchami gór, magią i niewidzialnymi siłami. To uosobienie nieprzewidywalności. Górale żyjący w bliskości z przyrodą mają wobec niej pokorę i szacunek.
Jedna z najbardziej znanych legend opowiada o tym, że halny to walka dobra ze złem. Według tej opowieści, kiedy aniołowie walczą z diabłami nad Tatrami, ich zmagania wywołują potężny wiatr. Diabły próbują zniszczyć wszystko, co napotkają na swojej drodze, a aniołowie starają się ich powstrzymać. W efekcie, kiedy te siły starają się zapanować nad sobą, powstaje halny - silny i niszczycielski wiatr, będący owocem tej odwiecznej walki.
W innym podaniu halnym włada duch gór, który zagniewany na ludzi zstępuje z wysokich szczytów, niosąc ze sobą burzę i wichry. Według legendy, duch ten jest opiekunem Tatr. Karze ludzi za ich złe uczynki lub zbytnie ingerowanie w przyrodę. Kiedy duch jest zadowolony, góry są spokojne i bezpieczne. Kiedy jednak ludzie przekraczają granice jego cierpliwości, zsyła na nich halny jako przestrogę.
Halny wywołuje także potężny, ognisty smok, który mieszka w głębinach tatrzańskich jaskiń. Smok ten, budząc się z długiego snu, przynosi ze sobą wiatr, ogień i zniszczenie. Jego oddech sprawia, że wiatr staje się gorący i suchy, a trzepot jego skrzydeł wywołuje niszczycielskie podmuchy halnego. Górale wierzyli, że kiedy halny wieje wyjątkowo silnie, to znak, że smok jest rozgniewany i próbuje opuścić swoją kryjówkę.
Są też i czarownice. Halny według jednego z podań jest wynikiem magicznych praktyk czarownic, które zbierają się nocami na tatrzańskich szczytach. Podczas swoich sabatów czarownice tańczą i śpiewają, a ich moc wywołuje gwałtowne wichury, które schodzą z gór w doliny. Wierzono, że czarownice mają zdolność zsyłania halnego jako zemsty na ludziach, którzy nie szanują przyrody lub próbują odkryć ich tajemnice. Według niektórych opowieści górale, by chronić się przed halnym, zawieszali nad drzwiami domu święcone zioła lub krzyże, aby odgonić złe moce.
Jest też legenda o potężnym czarowniku, który przed wiekami rzucił zaklęcie na Tatry. Zaklęcie to miało sprawić, że góry te będą zawsze niebezpieczne i pełne tajemnic. Czarownik zsyłał porywisty, silny wiatr, który miał odstraszać nieproszonych gości i niszczyć wszelkie ślady ich obecności. W ten sposób góry miały pozostać dzikie i niezdobyte przez ludzi. Halny w tej legendzie symbolizuje obronę gór przed ingerencją człowieka.
W opowieściach o halnym nie mogło też zabraknąć opowieści miłosnej. Podanie opowiada o dwojgu młodych kochankach, którzy uciekli w góry, ponieważ ich uczucia nie akceptowały rodziny. Na jednym z tatrzańskich szczytów zostali rozdzieleni przez wichurę. Górale wierzą, że halny powraca co jakiś czas, przypominając o tej niespełnionej miłości.
Niektóre legendy sugerują, że halny to dusze zmarłych przodków górali, które wracają na ziemię, aby przypomnieć o swoim istnieniu. Kiedy duchy są niespokojne, wywołują silne wiatry, aby przyciągnąć uwagę żyjących i zmusić ich do modlitwy. Górale wierzyli, że należy wtedy składać ofiary, zapalać świece i modlić się za dusze zmarłych, aby uspokoić wiatr i przywrócić spokój.
W każdej z tych legend halny to siła niedająca się kontrolować. To przypomnienie o ludzkiej kruchości wobec natury. To wiatr zmian.
A halny za drzwiami wciąż duje ...
