Czym grozi utrata sodu?
Pani Janina trafiła do izby przyjęć z powodu zaburzeń kontaktu. Od rana była senna, miała trudności w mówieniu, a od kilku dni skarżyła się na zawroty głowy. Okazało się, że ma bardzo niski poziom sodu: 117 mmol/l. Rozpoznałem hiponatremię.
Po rozmowie z córką dowiedziałem się, że co prawda piła prawidłowe ilości wody, ale ze względu na wysokie ciśnienie - niskosodowej. Na oddziale internistycznym podano pacjentce dożylnie elektrolity. Po kilku dniach jej stan zaczął się poprawiać i została wypisana do domu.
Poniżej poziomu
Sód razem z potasem i chlorem odpowiada za utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, reguluje napięcie mięśniowe i prawidłowe przesyłanie impulsów w komórkach nerwowych. Odpowiada także za prawidłowy rozkład wody w organizmie, reguluje jej wydalanie i bierze udział w transporcie aminokwasów i cukrów. Dlatego jego poziom we krwi powinien być utrzymywany w stałych, prawidłowych granicach - 135-145 mmol/l. Niższy poziom sodu we krwi świadczy o hiponatremii - istnieje jej kilka poziomów:
- 130-135 mmol/l - łagodna, bezobjawowa hiponatremia; nie wymaga suplementacji dożylnej, jednak mimo braku objawów, wymagająca kontrolowania;
- 120-130 mmol/l - umiarkowana hiponatremia; mogą pojawić się: zawroty głowy, osłabienie, nudności; wymaga suplemetacji dożylnej lub doustnej, w zależności od stanu chorego;
- poniżej 120 mmol/l - ciężka hiponatremia, będąca stanem zagrożenia życia; występują objawy: zaburzenia orientacji, zaburzenia mowy, omamy, wymioty, bóle głowy, napady padaczkowe; konieczna jest suplementacja dożylna podawana w szpitalu pod kontrolą lekarza.
Jakie są przyczyny?
Najczęstszą przyczyną hiponatremii jest utrata sodu z płynami ustrojowymi. Może do tego dojść w wyniku nadmiernego pocenia się, biegunki, obfitych wymiotów, rozległych oparzeń.
- Hiponatremię mogą powodować też niektóre choroby: niewydolność serca, marskość wątroby, niedoczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy, zapalenie trzustki, choroby nerek.
- Sprzyja jej także przyjmowanie leków moczopędnych i przeciwpadaczkowych (karbamazepina, okskarbazepina).
- Hiponatremia bywa też efektem tzw. zatrucia wodnego. Dochodzi do niego, gdy przy nadmiernym poceniu się lub biegunce pijemy duże ilości wody zamiast napojów izotonicznych.
Jaki jest przebieg?
U starszych osób poziom sodu zwykle obniża się powoli, dlatego choroba także rozwija się stopniowo. Najpierw pojawia się osłabienie, senność, zawroty głowy. Później dochodzi do zaburzeń kontaktu, często też występują omamy i napady padaczkowe (a nawet stan padaczkowy). Same objawy są zbyt niespecyficzne, żeby tylko na ich podstawie rozpoznać chorobę.
Diagnozę stawia się po badaniu poziomu sodu we krwi. Leczenie polega na suplementacji sodu. Niestety w Polsce nie jest dostępny preparat w tabletkach zawierający sód (tak jak w przypadku potasu czy magnezu). Hiponatremia zwykle nie pozostawia trwałych następstw, jednak szybko narastająca i głęboka (poniżej 110 mmol/l) stanowi zagrożenie życia.
Śmiertelność w takich przypadkach dochodzi nawet do 50 proc. Chociaż także nadmiar sodu szkodzi zdrowiu (sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego i chorób serca), są sytuacje, w których lekarz może zalecić zwiększenie jego spożycia. Dotyczy to pacjentów z tendencją do hiponatremii, na przykład takich, u których występowały już epizody łagodnej hiponatremii lub przyjmujących leki mogące ją wywołać. Zwiększenie spożycia sodu może być także wskazane podczas wzmożonego wysiłku lub upałów (gdy się bardziej pocimy) i gdy nie możemy do nawodnienia używać napojów izotonicznych.
