Mało znany objaw starzenia się, czyli ogień pod powiekami

W młodym wieku ich gruczoły łzowe funkcjonują idealnie, zabezpieczając oko przed wysychaniem. W okresie okołomenopauzalnym ich działanie ulega upośledzeniu. Dlaczego?

Gruczoły łzowe u kobiet wyposażone są w receptory estrogenów. Hormony te wzmagają ich czynność wydzielniczą. Gdy zaczyna ich brakować, gruczoły Meiboma wytwarzające tłuszczową warstwę powłoki łzowej i gruczoły wydzielające warstwę wodnistą, stopniowo mogą zacząć zanikać. Takie niekorzystne zmiany dotyczą ponad 30 proc. kobiet w chwili rozpoczynającego się klimakterium. Po 10 latach od ostatniej miesiączki niedobór łez występuje już u... 60 proc. pań.

Najczęstszymi objawami zachodzących wtedy procesów starzenia są kłucie i uczucie obecności ciała obcego lub piasku pod powiekami, pieczenie, swędzenie i bóle oka, światłowstręt, zaburzenia ostrości widzenia i uczucie zmęczenia oczu. Nasilają się one w pomieszczeniach klimatyzowanych, a na zewnątrz - pod wpływem silnego wiatru i promieniowania słonecznego. Skutek? Przewlekły brak warstw powłoki łzowej powodować może ubytki w rogówce. Pozbawiona nabłonka, staje się ona wrotami dla chorobotwórczych mikroorganizmów, które - wnikając do oka - powodują rozwój zakażeń.

Dokuczliwe objawy u osób starszych nasilają dodatkowo leki, zarówno te stosowane miejscowo, jak i ogólnie. Tak działają betablokery - stosowane doustnie w nadciśnieniu i chorobie niedokrwiennej serca, a miejscowo - w jaskrze, a także inne leki hipotensyjne, jak np. metyldopa, klonidyna, prazosyna, rezerpina.

Tak samo niekorzystny wpływ mają nadużywane przez seniorów niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (zwłaszcza po dłuższym okresie ich stosowania), preparaty antyhistaminowe łagodzące objawy alergii, środki psychotropowe wykorzystywane w psychiatrii (amitryptylina, doksepina, imipramina), leki moczopędne i przeciwparkinsonowskie.

Do wysuszenia oczu przyczyniać mogą się też nieprawidłowości dotyczące powiek. Takie jak zaburzenia czynnościowe - za rzadkie mruganie podczas czytania czy pracy przy komputerze - oraz anatomiczne, jak nowotwory czy nabyte zniekształcenia pozapalne lub pourazowe. Do wysychania spojówek i rogówki prowadzi też niedomykalność powiek - np. w przebiegu porażenia nerwu twarzowego, podczas snu lub wytrzeszczu oczu w chorobie Gravesa-Basedova.

Objawy suchego oka zgłasza aż 50 proc. pacjentów z cukrzycą typu II. W chorobie tej - na skutek patologii nerwu ocznego bądź czuciowych zakończeń nerwowych w nabłonku - obniża się czułość rogówki i spojówki i zmniejsza ilość łez. Suchość oczu charakterystyczna jest dla trądziku różowatego i łojotokowego zapalenia skóry. Bywa powikłaniem zabiegów, np. coraz popularniejszej laserowej chirurgii refrakcyjnej w korekcji wzroku.

Przy niewielkim pieczeniu oczu można ratować się preparatami bez recepty, tzw. sztucznymi łzami, które w pewnym stopniu imitują składem prawdziwe łzy. Z poważniejszymi dolegliwościami lepiej wybrać się do okulisty, by ustalić dokładną przyczynę kłopotów z oczami i jakich warstw powłoki łzowej brakuje. Przed diagnozą okulista zleca szereg badań. Test Schirmera ocenia ilość wydzielanych łez: pod dolną powieką obu oczu lekarz umieszcza końcówkę paseczka bibułki z podziałką. Po 5 minutach sprawdza, na jakiej długości nasiąkła ona łzami. Innym badaniem jest test stabilności łez, określający, jak długo łza pozostaje na powierzchni oka: pacjent sadzany jest przed biomikroskopem. Pod powiekę lekarz wkrapla kroplę barwnika i - oświetlając oko niebieskim światłem - mierzy czas pomiędzy mrugnięciem, a pojawieniem się na powierzchni oka miejsc go pozbawionych. Jeśli barwnik spływa z oka za szybko, świadczy to o nieprawidłowo krótkim czasie pozostawania łez na gałce ocznej. Zły wynik testu spowodowany jest zwykle niewystarczającą produkcją tłuszczowej lub śluzowej warstwy łez.

Zależnie od wyników badań, zleca się konkretne leki miejscowe. Krople mają różne składniki, produkowane są na bazie pochodnych celulozy, hialuronianu sodu, naturalnych lipidów lub zespołów polimerów. Mogą mieć postać wodnistą, gęstego żelu, który dłużej utrzymuje się na powierzchni gałki ocznej albo zawiesiny, którą rozpyla się na zamknięte powieki spryskiwaczem. Utrzymanie wilgotności w worku spojówkowym można też uzyskać poprzez noszenie miękkich soczewek kontaktowych o dużej przepuszczalności dla tlenu i małym współczynniku uwodnienia. Przy stanach zapalnych brzegów powiek i dysfunkcji gruczołów Meiboma stosuje się miejscowo krople antybiotykowe.

Jeśli gruczoły oczne nie utraciły jeszcze funkcji wydzielniczej, można regenerować je za zabiegami diatermii krótkofalowej (działaniem ciepła) lub naświetlania laserem. Jeżeli przyczyną są nieprawidłowości anatomiczne powiek, konieczna jest korekcja chirurgiczna. Kontrowersyjne opinie dotyczą wpływu hormonalnej terapii zastępczej na stan gruczołów łzowych. Według niektórych naukowców, HTZ poprawia wydzielanie łez i zwiększa stabilność filmu łzowego. Zaś według innych, może przyczynić się do wystąpienia tej dolegliwości u kobiet, które jej jeszcze nie mają.