Nadmierny apetyt szkodzi

Trzydziestopięcioletnią panią Martę przyjęto na oddział chirurgiczny z powodu bólu w środkowej części brzucha, promieniującego w prawą stronę. Towarzyszyły mu nudności i gorączka 40°C. Objawy wystąpiły nagle. W trakcie badania stwierdziłem silną obronę mięśniową - pacjentka odruchowo napinała brzuch przy ucisku. Objawy sugerowały OZT - ostre zapalenie trzustki. Skąd taki stan zapalny u pacjentki?

Pacjentka - mimo stwierdzonej wcześniej kamicy żółciowej - nie przestrzegała diety. Krótko przed atakiem spożyła obfity, tłusty posiłek. Taki błąd dietetyczny u chorych z kamicą to najczęstsza przyczyna OZT. Niekiedy jednak dochodzi do niego mimo diety.

Przewód trzustkowy i wychodzący z wątroby przewód żółciowy mają bowiem wspólne ujście do dwunastnicy - tzw. brodawkę Vatera. To naturalne zwężenie może zostać zatkane np. przez kamień żółciowy. Wtedy gromadzące się w trzustce enzymy, pozbawione drogi ujścia, zaczynają trawić narząd.

Przyczyną OZT bywa nadużywanie alkoholu, przyjmowanie niektórych leków (np. moczopędnych, przeciwpadaczkowych, sterydowych), choroby zakaźne, takie jak świnka czy płonica. A także choroby metaboliczne - cukrzyca i hiperlipidemia, urazy jamy brzusznej i zabiegi chirurgiczne w jej obrębie.

Ze względu na charakterystyczne objawy rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki nie stanowi problemu. Badaniem pomocnym jest oznaczenie we krwi poziomu enzymów trzustkowych, tj. lipazy trzustkowej i alfa-amylazy - podwyższony świadczy o uszkodzeniu narządu. Wykonuje się też morfologię krwi, oznacza enzymy wątrobowe (ze względu na ryzyko uszkodzenia wątroby) i CRP (poziom białka C-reaktywnego to jeden z wykładników stanu zapalnego).

Badania obrazowe - USG lub tomografia komputerowa jamy brzusznej - pomagają ocenić stopień uszkodzenia trzustki.

Leczenie OZT zawsze powinno odbywać się w szpitalu. Przebieg choroby bywa zazwyczaj ciężki, a zagrożenie wystąpienia powikłań, a nawet utraty życia - duże. Podstawą leczenia jest dieta, początkowo ścisła, później ze stopniowo zwiększaną podażą pokarmów. Podczas głodówki chory odżywiany jest pozajelitowo (dożylnie).

Bardzo istotne jest w tym czasie monitorowanie pacjenta, bo w przebiegu choroby dojść może do wstrząsu (szybkie tętno, spadek ciśnienia). Istnieje także duże ryzyko wystąpienia niewydolności nerek i krążenia, zaburzeń krzepnięcia, a nawet zaburzeń neurologicznych - szkodliwe enzymy trzustkowe mogą przedostać się do innych narządów.

U pacjentów z OZT na tle kamicy żółciowej w ciągu 72 godzin przeprowadzony powinien zostać endoskopowo zabieg nacięcia brodawki Vatera, udrażniający przewody trzustkowe i żółciowe.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się silne leki przeciwbólowe (także opioidy - pochodne morfiny, poza samą morfiną, nasilającą skurcz przewodów żółciowych), leki przeciwzapalne i przeciwgorączkowe oraz antybiotyki o szerokim spektrum działania. W przypadku martwiczo-krwotocznej postaci choroby konieczna może być operacja z otwarciem powłok brzucha w celu usunięcia i drenażu martwiczej tkanki trzustkowej. Na szczęście, u pani Marty nie zaistniała taka potrzeba.

Dieta ma znaczenie nie tylko w leczeniu szpitalnym OZ T. Przestrzeganie dietetycznych zaleceń pomaga w regeneracji narządu i zapobiega kolejnym incydentom choroby. Najważniejszą zasadą jest tu minimalna podaż tłuszczu, zmniejszona podaż białka i zwiększona ilość węglowodanów. Chory powinien unikać tłustych wędlin i mięs, tłustych produktów nabiałowych, ostrych przypraw, słodyczy, kawy i alkoholu. Zalecane są natomiast chude gatunki mięs, odtłuszczone produkty nabiałowe, produkty zbożowe (chleb, makarony.) Posiłki powinny być małe, ale częste (4-5 w ciągu dnia).

dr Kamil Jaworski, chirurg

Życie na gorąco 16/2011