Smakują i trują, czyli... o grzybach

Pierwszym sygnałem zatrucia grzybami są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. O różnym nasileniu. Inne objawy, charakterystyczne dla konkretnego gatunku, pojawiają się później. Uszkodzenie narządów wewnętrznych, zazwyczaj wątroby, powoduje: muchomor sromotnikowy, jadowity i wiosenny, czubajeczki, hełmówki, piestrzenica kasztanowata i zasłonak rudy (uszkadza nerki), gąska zielona (mięśnie) i olszówka - krowiak podwinięty (powoduje hemolizę, tj. rozpad erytrocytów).

Objawy psycho- i neurologiczne - pobudzenie psychoruchowe z euforią lub depresją, lęki, omamy słuchowe i halucynacje wzrokowe - towarzyszą zatruciom muchomorem czerwonym i plamistym, strzępiakiem, lejkówką, czernidlakiem i piestrzenicą kasztanowatą. Dolegliwości ograniczone do objawów żołądkowo-jelitowych są charakterystyczne dla zatruć m.in. borowikiem grubotrzonowym, szatańskim i ponurym, gołąbkiem wymiotnym i kruchym, gąskami, maślankami, mleczajami, pieczarką żółtawą, muchomorem cytrynowym.

Przyczyną najcięższych zatruć jest muchomor sromotnikowy zawierający dwa rodzaje toksyn: fallotoksyny (w trzonie) i amatotoksyny (w kapeluszu). Są one termostabilne, co oznacza, że grzyb pozostaje trujący mimo wielokrotnego wygotowywania. Fallotoksyny działają w obrębie nabłonka jelit i wywołują objawy gastryczne. Amatotoksyny blokują w organizmie wytwarzanie enzymu potrzebnego do syntezy białek. Efektem jest rozpad hepatocytów, tj. komórek wątroby, i jej martwica. Śmiertelną dawkę amatotoksyn zawiera 20-25 g grzyba.

Objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym mogą pojawić się 8 do 24 godzin po jego zjedzeniu. Po nudnościach, wymiotach, bólu brzucha, wodnistej biegunce i odwodnieniu z utratą elektrolitów następuje kwasica (zakwaszenie organizmu) i wstrząs hipowolemiczny - zagrażający życiu spadek ciśnienia wskutek utraty płynów. Uszkodzone zostają wątroba i nerki.

Co robić, jeśli samopoczucie zdecydowanie nam się pogarsza, a niedawno jedliśmy grzyby? Na pewno tego nie lekceważyć. Niepokój powinny budzić zwłaszcza dolegliwości gastryczne ujawniające się po 8 lub więcej godzinach od posiłku. Mogą być początkiem zatrucia z ciężkimi powikłaniami narządowymi. Nie wolno wyrzucać wtedy resztek potrawy! A jeśli wymiotowaliśmy, zachować trzeba wymiociny - powinny zostać przekazane do badania w laboratorium szpitalnym lub Sanepidu. A przede wszystkim należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza POZ lub szpitala!

Lekarz oceni, czy nasze problemy zdrowotne rzeczywiście spowodowały grzyby. Zapyta, jakie grzyby, w jakiej postaci, gdzie zebrane i kiedy zjedzone. Czy u kogoś jeszcze wystąpiły dolegliwości? Wyjątkowo groźna jest sytuacja, gdy po ustąpieniu biegunki pacjent nie podejmie leczenia lub na własne żądanie wypisze się ze szpitala. Żółtaczka, zaburzenia krzepnięcia krwi i inne objawy niewydolności wątroby i nerek mogą ujawnić się od trzeciej doby po zatruciu!

Leczenie rozpoczyna się od płukania żołądka i wywołania wymiotów. Tyle że ma to sens w pierwszej godzinie od zjedzenia grzybów. Później płukanie żołądka nie usunie już toksyn, pozwoli jedynie na uzyskanie popłuczyn pomocnych do identyfikacji grzyba. Przy podejrzeniu zatrucia muchomorem sromotnikowym - ze względu na zagrożenie życia - pacjent musi trafić do szpitala, gdzie oznacza się zawartość toksyn w jego krwi lub moczu i monitoruje się czynności wątroby.

Leczenie polega na podawaniu węgla aktywowanego, wyrównywaniu kroplówkami zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo- zasadowej oraz glikemii. Zależnie od rodzaju toksyn, usuwa się je takimi metodami, jak forsowana diureza (dożylne podawanie dużych ilości płynów izotonicznych - toksyny wydalane są z moczem), hemodializa (zastosowanie sztucznej nerki) lub hemoperfuzja (przepuszczanie krwi przez węgiel aktywowany). Te zabiegi stosuje się jednak w pierwszej dobie od zatrucia, a pacjent - niestety - nie zawsze jest już wtedy w szpitalu. Choremu podaje się leki, takie jak silibinina, penicylina krystaliczna, fosfolipidy, sterydy, n-acetylocysteina, a przy objawach neurologicznych - leki uspokajające (benzodiazepiny) i przeciwdrgawkowe.

Jeśli uszkodzona wątroba nie metabolizuje toksyn, które uszkadzają ważne dla życia układy i narządy, krew oczyszcza się dializą albuminową. Przy niewydolności organu konieczny jest przeszczep.

Zbierajmy tylko te grzyby, które znamy. Nie ufajmy przypadkowym doradcom, ulicznym sprzedawcom. Przy identyfikacji grzybów korzystajmy z atlasów i pomocy grzyboznawców w stacjach Sanepidu.

I jadalne szkodzą

Zwykło się mówić, że trujące są grzyby, które pod kapeluszem mają blaszki, a jadalne - u których ta struktura przypomina gąbkę. Nie zawsze! Poza tym zatruć można się też grzybami jadalnymi, jeśli są źle przyrządzone i źle (poza lodówką) przechowywane. Przyczyną kłopotów ze zdrowiem bywają też grzyby stare, nadgniłe albo takie, które wyrosły w miejscu skażonym chemicznie. W ogóle grzyby są ciężkostrawne. Nie powinny ich jeść dzieci, osoby starsze i z chorobami układu pokarmowego.

Czy warto je jeść

Ostatnio sporo mówi się o działaniu antymiażdżycowym i antynowotworowym grzybów. Tyle że dotyczy to gatunków u nas rzadkich lub kupowanych w sklepie. Co zawierają grzyby zbierane przez nas w lesie? W większości wodę (87 proc), trochę białka, tłuszczu i węglowodanów. To, ile mają wapnia, żelaza, magnezu, fosforu, potasu, witaminy C i z grupy B, zależy od miejsca, w jakim rosły.

Zobacz także: