​Kraków: Wyjedź poza centrum

Przeczytaj fragment przewodnika Kraków z serii Pascal Slow Travel:

Zespół XIX-wiecznych austriackich fortyfikacji, wpisanych w pejzaż Krakowa - w zasadzie w każdej dzielnicy miasta, a także w podkrakowskich wsiach, znajduje się jej fragment. Twierdza należała do największych i najsilniejszych w Europie, ale po I wojnie światowej popadła częściowo w ruinę i sporo jej elementów zostało rozebranych.

Wiele z ocalałych fortów i bastionów przechodzi obecnie rewitalizację, jest adaptowanych pod nowoczesne wnętrza, sklepy lub kluby. Inne stoją zapomniane, można jednak odnotować coraz większe zainteresowanie twierdzą. Być może wzrosło ono, kiedy po przebudowie ronda Mogilskiego - jednego z głównych węzłów komunikacyjnych miasta - podczas prac archeologicznych został odsłonięty jeden z fortów.

Miejsce, gdzie można podziwiać kilka dzieł sztuki ulicznej: murale Dulka, Olafa Ciruta oraz mozaiki Lubosza Karwata. Te ostatnie powstawały w latach 2012-2013 jako projekty partycypacyjne: każdy mieszkaniec miasta mógł przyjść i ułożyć własny fragment według projektu Lubosza.

Mozaiki są efektem dwóch edycji projektu, przeprowadzonych pod hasłami "Wyspiański" i "Mehoffer". Praca Olafa Ciruta (kolorowe koła imitujące farby) jest dziełem konkursowym, a malowidło hiszpańskiego artysty działającego pod pseudonimem Dulk, przedstawiające motyw smoka i owcy, to wynik współpracy, w której rezultacie Dulk został zaproszony do Krakowa. Zapewne w niedalekiej przyszłości przy rondzie powstaną kolejne prace.

To dzisiaj już jedynie historyczny pas startowy w dzielnicy Czyżyny, obok Muzeum Lotnictwa Polskiego. Lotnisko powstało w 1912 r. jako jeden z przystanków na pierwszej europejskiej trasie poczty lotniczej, która przebiegała z Wiednia przez Kijów do Odessy. Po odzyskaniu niepodległości służyło lotnictwu polskiemu, a podczas II wojny światowej zostało zajęte przez Niemców.

W związku z powojenną budową Nowej Huty korzystanie z lotniska było coraz bardziej utrudnione, dlatego ostatecznie zamknięto je w 1963 r. Obecnie jest to obszar spacerowy, gdzie wciąż znajdują się ruiny austriackich hangarów. Stare lotnisko ożywa w czerwcu, gdy odbywa się na nim Małopolski Piknik Lotniczy. Ostatnio jest to także miejsce koncertów plenerowych.

Plac ten stanowi serce starej części Nowej Huty, od niedawna jest odnowiony i przyciąga coraz większą liczbę turystów. Ma kształt półkola, z którego wybiegają promieniście poszczególne ulice. Nowa Huta powstała jako oddzielne miasto dla pracowników kombinatu metalurgicznego - Huty im. Lenina (obecnie ArcelorMittal Poland SA). Głównym architektem nowo powstającego miasteczka został Tadeusz Ptaszycki, który swoją koncepcję urbanistyczną oparł na renesansowych i barokowych planach miasta idealnego, a także miasta-ogrodu. Nowa Huta została oficjalnie przyłączona do Krakowa 1 stycznia 1951 r.

Będąc na placu Centralnym, warto przespacerować się po okolicznych osiedlach - to swego rodzaju zamknięte przestrzenie, zaskakujące architekturą, rozplanowaniem, starymi sklepikami oraz szyldami zachowanymi z epoki PRL-u. Najbardziej reprezentacyjną częścią jest odchodząca w kierunku północnym aleja Róż, szeroki deptak zamknięty dla ruchu samochodowego, kiedyś wypełniony różanymi klombami. Przy alei znajduje się jedna z wielu pozostałości minionej epoki - funkcjonująca od 1956 r. restauracja Stylowa, która zachowała stary wystrój i klimat; to prawdopodobnie jedyny lokal w Krakowie, gdzie goście muszą dodatkowo płacić za toaletę.

Nowa Huta, która do niedawna miała opinię jednej z najniebezpieczniejszych dzielnic Krakowa, obecnie staje się coraz bardziej modna, a jej architektura coraz bardziej doceniana.

Najstarsze osiedle nowohuckie, stało się zaczynem budowanego od 1949 r. robotniczo-przemysłowego miasteczka. Pierwszy z ukończonych budynków, o numerze 14, ma wmurowaną pamiątkową tablicę. Osiedle, jak wiele innych w Nowej Hucie, składa się z niskich bloków, pomiędzy którymi jest dużo drzew i terenów zielonych. Niegdyś, zgodnie z koncepcją twórców Nowej Huty, należało do jednostek samowystarczalnych, z niezbędną infrastrukturą w postaci sklepów czy punktów usługowych. Dziś to uroczy zakątek, po którym miło pospacerować.

Kościół Arka Pana (Matki Bożej Królowej Polski) przy ul. Obrońców Krzyża 1 to symboliczna świątynia wzniesiona przez mieszkańców Nowej Huty, którzy również częściowo ją sfinansowali. Powstawała w latach 1967-1977 według projektu Wojciecha Pietrzyka. Dwupoziomowy kościół z wyglądu przypomina łódź i stanowi nawiązanie do modernistycznej kaplicy w Ronchamp zaprojektowanej przez Le Corbusiera.

W drzwiczkach tabernakulum jest umieszczony kryształ rutylu z Księżyca, pierwotnie prezent dla papieża Pawła VI, który otrzymał go od załogi "Apollo 11", a następnie sprezentował kardynałowi Karolowi Wojtyle. Innym ważnym elementem jest umieszczona w kaplicy Pojednania figurka Matki Bożej Pancernej, wykonana z kul wydobytych z ciał żołnierzy, którzy walczyli o Monte Cassino.

Na drugim poziomie znajduje się rzeźba Z życia do życia - niezwykły krucyfiks autorstwa znanego krakowskiego rzeźbiarza Bronisława Chromego.

To obecnie jedna z największych atrakcji tej dzielnicy. Są to schrony przeciwlotnicze z okresu zimnej wojny, przez długi czas zapomniane, obecnie udostępnione do zwiedzania. Pod całą dzielnicą jest ich około 250. Początkowo powstawały pod budynkami mieszkalnymi, potem również pod zakładami pracy.

Schrony można zwiedzać z przewodnikiem - zajmuje się tym Stowarzyszenie Rawelin, informacje na bieżąco podawane są także na stronie Muzeum PRL-u.

IS-2 to dzisiaj już w zasadzie symboliczny pomnik. Stoi przed Muzeum Czynu Zbrojnego, gdzie został postawiony w 1969 r. Czołg był na wyposażeniu 2. Armii Wojska Polskiego, brał udział w walkach z Niemcami w 1945 r., w tym w bitwie pod Budziszynem. Czołg wciąż stoi na swoim miejscu, chociaż w związku z ustawą o dekomunizacji miejsc publicznych pojawiło się wiele głosów za tym, by - jako relikt PRL-u i symbol komunistyczny - został usunięty.

Fragment przewodnika Kraków z serii Pascal Slow Travel. Autorzy: Katarzyna Rodacka, Bogusław Michalec, Łukasz Orbitowski, Patryk Świątek.