Nie musisz jechać do Turcji, by ją zobaczyć. W Polsce też mamy Hagię Sophię

Najbardziej znana Hagia Sophia znajduje się w Stambule. Przez wieki była najbardziej okazałą świątynią tego miasta. Ufundował ją cesarz Justynian I Wielki, za którego czasów Cesarstwo Bizantyjskie osiągnęło największą świetność. Władca był też inicjatorem uważanego za jeden z najważniejszych, jeśli nie najważniejszy w historii, zbiór prawa rzymskiego nazywany kodeksem Justyniana. To właśnie ten cesarz wymarzył sobie budowę ogromnej świątyni, która byłaby oznaką potęgi cesarstwa i chrześcijaństwa. Tym sposobem w latach 532 - 537 powstała uważana za świątynię idealną - Hagia Sophia, co tłumaczone jest na język polski jako “Święta Mądrość" czy “Mądrość Boża". Hagia Sophia była miejscem koronacji cesarzy bizantyjskich i wznoszenia modłów.

Kiedy w 1453 roku Turcy zdobyli Konstantynopol, dobudowali do świątyni minarety i zmienili ją w meczet. W 1609 roku sułtan Ahmed I uznał, że największą świątynią stolicy jego państwa nie może być dzieło chrześcijańskich rąk, polecił więc naprzeciwko Hagii Sophii wznieść wspanialszą budowę - tym sposobem powstał Błękitny Meczet - uchodzący za najwspanialsze dzieło klasycznego okresu sztuki islamskiej w Turcji.

Hagia Sophia pozostała meczetem do 1934 roku, kiedy zmieniono ją w muzeum, co było wyrazem dążenia do laicyzacji kraju przez ówczesne władze. Niespełna dziewięćdziesiąt lat turyści z całego świata kupowali bilety, by podziwiać perłę bizantyjskiej architektury. Jednak w 2020 roku dekretem tureckich władz znów stała się meczetem. Było to rozwiązanie mocno promowane przez prezydenta Recepa Tayyipa Erdogana, który powoływał się na osmańskie tradycje. Przekształcenie Hagii Sophii w meczet interpretowano jako dążenie do tworzenia państwa wyznaniowego oraz wizji, w której Turcja staje się centrum świata islamskiego.

Decyzja ta została potępiona przez grekokatolików, dla których jest to jedno z najważniejszych miejsc ich wiary. Swoje niezadowolenie z takiego obrotu spraw wyraziły też Stany Zjednoczone i Unia Europejska. Z punktu widzenia turystów - mogą obecnie za darmo zwiedzać bizantyjską świątynię, ale zdobiące podłogi mozaiki pozostały odsłonięte jedynie w kilku miejscach - pozostałą część przykrywa niebieski dywan.

Zobacz również: Wybierasz się na wakacje do Turcji? Eksperci ostrzegają: „Potencjalne zagrożenie”

To właśnie stambulska Hagia Sophia stała się inspiracją do budowy polskiej wersji tej świątyni w Białymstoku. W 1986 roku zwierzchnik Cerkwi Prawosławnej w Polsce metropolita Bazyli, arcybiskup diecezji białostocko-gdańskiej Sawa oraz Aleksander Chilimoniuk, proboszcz parafii Wszystkich Świętych w Białymstoku złożyli wizytę w Turcji. Podczas powrotnego lotu zdecydowali, że w Polsce także powinna powstać świątynia Mądrości Bożej.

Kamień węgielny pod jej budowę poświęcono w 1987 roku, a dokonał tego patriarcha Konstantynopola - Dymitros I, była to pierwsza od 400 lat wizyta tak wysokiego dostojnika kościoła grekokatolickiego w Polsce - jego pozycję można porównać do papieża w kościele rzymskokatolickim. 15 października 1998 roku poświęcono cerkiew - udział w tym wydarzeniu wziął nowy patriarcha Konstantynopola - Bartłomiej I. Aby móc podziwiać piękną cerkiew, należy udać się na ulicę Trawiastą 5 w Białymstoku.

Minęło niespełna 5 lat od poświęcenia białostockiej Hagii Sophii, a w Polsce powstała kolejna myśl o budowie cerkwi wzorowanej na perle bizantyjskiej sztuki. Starania o pozwolenie na budowę rozpoczęły się w 2004 roku, ale dopiero w 2015 roku poświęcono kamień węgielny pod budowę świątyni w Warszawie przy ulicy Puławskiej 568. Aktu tego dokonali zwierzchnik Cerkwi Prawosławnej w Polsce - metropolita Sawa oraz patriarcha Konstantynopola - Bartłomiej I, który odwiedził Polskę po raz kolejny w 2023 roku, aby w niedzielę, 14 maja poświęcić budowlę, która stała się sercem parafii Św. Sofii Mądrości Bożej. Tym samym Hagia Sophia stała się trzecią cerkwią w Warszawie i pierwszą wybudowaną w stolicy od stu lat.

Zobacz również: Dalaman – Turcja, o jakiej nie słyszeliście

Hagia Sophia w Stambule była inspiracją nie tylko dla polskich grekokatolików, na całym świecie spotkać można świątynie Bożej Mądrości, aby je podziwiać, należy udać się do: Ochrydy (Macedonia), Sofii (Bułgaria), Kijowa (Ukraina), Połocka (Białoruś), Nowogrodu Wielkiego (Rosja), Salonik (Grecja), Waszyngtonu i Los Angeles (USA), Bazylei (Szwajcaria), Londynu (Wielka Brytania) czy Harbinu (Chiny). 

Zobacz również: Polska na własne oczy: Jedyne takie miejsce w Polsce. Wieś malowana kwiatami