Silniejsza od cyklonu

Marzyła o biznesie, chciała podróżować, założyć fajną rodzinę jak starszy brat. Nie myślała, że tak szybko zajmie się poważnymi sprawami. Skoro musiała przeżyć tak wiele, niech to chociaż będzie po coś. 27-letnia Joanna Sustento jest od kilku lat twarzą filipińskiego Greenpeace’u, organizacji, która domaga się ochrony środowiska. Organizuje w swoim kraju Marsze dla Klimatu. "Na Filipinach nie lubi się manifestantów - mówi nam Joanna. - Ludzie podejrzewają, że ktoś im płaci za wymachiwanie transparentami albo że nie mają nic lepszego do roboty. Kiedyś nie miałam ochoty się angażować. Musiałam przeżyć tragedię, by zobaczyć sens walki o zachowanie klimatu".

Tajfuny na Filipinach zdarzają się często, nawet kilkanaście razy w roku. Znałam je od dziecka i... lubiłam. Kiedy przychodziły, w szkole odwoływano lekcje, mogłam spać do późna, leżeć na kanapie i czytać. Wiatr i deszcz sprawiały, że robiło się chłodniej. Rodzina była razem, wieczorem moi starsi bracia opowiadali historie o duchach. To było lepsze niż kino! Jak tu nie lubić tajfunów?

Wyobrażam sobie, że można to porównać do zamieci śnieżnej, którą przeczekuje się w drewnianym domu z kominkiem, w którym płonie ogień. Otula cię ciepło, jesteś w gronie najbliższych, pijecie gorącą herbatę, niczego wam nie brakuje. Wszystko gra!

Kiedy przychodziła tropikalna burza, zrywał się wiatr, padał ulewny deszcz, wnosiliśmy do domu meble ogrodowe i inne przedmioty. Czekaliśmy, aż tajfun przejdzie. I już. Czasami słyszeliśmy, że domy położone w niższych partiach miasta były zalewane. U nas nigdy to się nie zdarzyło.

Od urodzenia mieszkałam na obrzeżach Tacloban, portowego miasta na wyspie Leyte (cały Archipelag Filipiński składa się z kilku tysięcy wysp - red.). Spokojne osiedle, jedna ulica, 15 domów, wszyscy się znali. Moja rodzina zajmowała parterowy betonowy bungalow. Do najbliższej zatoki, którą porastały lasy namorzynowe, mieliśmy 50 metrów, wokół domu rosły palmy bananowe i kokosowe, w głębi lądu widać było zielone wzgórza. Na jednym z pagórków stał dom babci.

O tym, że zbliża się kolejny tajfun wiedzieliśmy od kilku dni. W komunikatach ostrzegano, że wiatr ma być silniejszy niż zwykle, ale taty to nie martwiło - mieliśmy solidny dom, nie żadną chatkę z drewna. Nikomu nie przyszło na myśl, że powinniśmy się ewakuować. Było nas wtedy w domu siedmioro. Moi rodzice, ja, mój starszy brat Julius oraz Jonas - najstarszy brat, który przyjechał z Manili z żoną Geo i dwuletnim synkiem Tarinem.

Zapowiadał się fajny dzień. Przygotowania do nadejścia tajfunu zaczęliśmy od porządków wokół domu. Jak zawsze. Kiedy zrywa się huragan, nawet mały przedmiot jak drewniana zabawka może wyrządzić szkodę - wybić szybę, uszkodzić auto. Potem zabraliśmy się do przygotowania jedzenia. Zwykle cyklon wyłączał nas z życia na dzień, ale już kolejnego wszystko wracało do normy. Nie baliśmy się. Co mogłoby się wydarzyć tym razem? Wuj namawiał ojca, byśmy przenieśli się na ten jeden dzień do domu babki, na wzgórze. Ojciec odmówił. Wierzył, że nic nam nie będzie.

Obudziłam się o piątej rano. Twarz miałam mokrą. Okno w pokoju było otwarte i deszcz wpadał do wewnątrz. Niewiele było widać, tylko białą ścianę wody i drzewa wygięte pod naporem wiatru. Ale to nie widok mnie przeraził, tylko straszny dźwięk. Dom złowrogo zawodził, a jego ściany wibrowały. Tak silna była wichura. To uzmysłowiło mi, że tajfun różni się od wszystkich wcześniejszych.

Przeszłam do kuchni, rodzice stali obok siebie, milczeli. Starałam się wyczytać z ich twarzy, czy powinnam się martwić tym, co się działo. Bracia byli na zewnątrz, próbowali ratować pralkę, nikt się nie spodziewał, że wiatr będzie w stanie nią miotać po tarasie. Nie mogli jednak jej przymocować ani wciągnąć do domu. Stałam przez chwilę przy otwartych drzwiach i zobaczyłam, jak huragan wyrywa palmę z ziemi. Spadła na garaż. Gdy wystawiłam głowę za próg, by widzieć więcej, poczułam, jakbym dostała piłką lekarską w twarz - takiego podmuchu się nie spodziewałam. Nie mogłam złapać tchu! Bracia wrócili, z trudem zamknęliśmy drzwi, zasunęliśmy żaluzje w oknach, ale przeraźliwe buczenie nie ustawało.

Na suficie pojawiły się zacieki, dach zaczął przepuszczać wodę, co wcześniej się nie zdarzało. Była chwila przed siódmą. Zobaczyliśmy, że spod drzwi kuchennych wlewa się do mieszkania woda. Myślałam, że to deszcz, próbowaliśmy przeciek zatamować kocami i dywanami. Dochodziły do nas dźwięki łamanych drzew, ale nagły huk był na tle tamtych odgłosów przerażający - to brama naszej posesji została przez coś sforsowana z dużą siłą. Przez co? - nie mieliśmy pojęcia. 

W sypialni rodziców pojawiła się nagle woda. Rzuciliśmy się do przestawiania cenniejszych przedmiotów na stoły i półki. Ale poziom wody podnosił się szybciej. To już nie był deszcz, lecz powódź. Brat krzyczał: "Musimy się stąd wydostać, wychodźcie, bo utoniemy! Natychmiast!". Po otwarciu drzwi okazało się, że woda jest już wszędzie dookoła. Słona, brudna, brązowa. Płynęła z ogromnym impetem, ciężko było ustać na nogach. Wychodziłam jako ostatnia, silny prąd wpychał mnie z powrotem do domu. W wodzie pływały ubrania, meble, ale też węże, szczury... Cały czas coś we mnie uderzało. 

Każdy z nas znalazł sobie coś, czego mógł się mocno trzymać - rynna, parapet, krata w oknie. Szukaliśmy sposobu, by wejść na dach, ale przede wszystkim chcieliśmy uchronić małego Tarina. Mojemu bratu Jonasowi udało się wyłowić kamizelkę ratunkową. Założył ją synkowi. Wypatrzył w wodzie styropianowe pudło, w którym trzyma się zwykle lód. Chciał do niego wsadzić Tarina, by był bezpieczny. Ruszył w kierunku pojemnika i... natychmiast porwał go prąd! Jego żona wpadła w panikę, puściła się kraty i zniknęła w wirze brunatnej wody. Tarin został bez rodziców. Widziałam, jak wpada pod wodę, wynurza się przerażony i znowu idzie pod wodę. Nie wiedziałam, co robić. Nagle podpłynęła jego mama, złapała go, przytuliła i... wtedy widziałam ich po raz ostatni. Woda ich porwała. 

Ja i rodzice trzymaliśmy się kurczowo domu. Drugiego brata straciłam z oczu już wcześniej. W końcu udało się nam wdrapać na dach, ale woda gwałtowanie się podnosiła i szybko nas z niego zepchnęła. Próbowaliśmy płynąć do trzypiętrowego domu sąsiada, ale ciężko było wygrać z nurtem. Widziałam, jak tata opada z sił, znika pod wodą, wynurza się, rozpaczliwie próbując złapać oddech, wreszcie za którymś razem nie wypłynął. A ja, walcząc o życie, czułam, jak paraliżuje mnie rozpacz i bezsilność. Wtedy pod wodę wciągnął mnie wir. Chciałam wypłynąć na powierzchnię, ale blokowały mnie pływające dookoła przedmioty. Nie wiem, ile to trwało, zaczęłam tracić siły. Wtedy przyszła myśl, że to jest mój koniec. Spróbowałam wydostać się po raz ostatni. I udało mi się, poczułam powietrze, życie. Wczołgałam się na drewniane drzwi. Usiłowałam wciągnąć na nie dryfującą na fali mamę, ale wyślizgiwała mi się z rąk. Powtarzałam jej imię, dotykałam twarzy, ale ona nie odpowiadała, nawet na mnie nie patrzyła. Nie żyła. Jednak nie potrafiłam jej puścić, płynęłam, obejmując jej martwe ciało... Nie byłam w stanie wyobrazić sobie życia bez mojej rodziny. A tylko mama mi została. W końcu musiałam ją puścić. By żyć... 

>>> Czy członkowie rodziny Joanny przeżyli? Czytaj na kolejnej stronie <<<

Kiedy przepływałam obok stalowej konstrukcji, na której stał zbiornik z wodą, udało mi się na niego wdrapać i odpocząć. Czułam się winna: ja żyłam, moja rodzina nie. Gdybym tylko zrobiła więcej... - to zdanie kołatało się w mojej głowie. Może trzeba było namawiać rodziców, żebyśmy przenieśli się do babci? Nie dawało mi to spokoju. 

Tajfun się oddalał. Poziom wody się obniżał. W końcu ktoś pomógł mi zejść z rusztowania. Pojawili się ludzie, zaprowadzili do budynku, gdzie gromadzono tych, którzy przeżyli. Miałam nadzieję, że spotkam tam rodziców, braci. Nikogo nie było. Wyszłam stamtąd i wtedy przy głównej drodze spotkałam Juliusa. Brat przeżył, bo chwycił się drzewa i dopłynął na nim do sąsiedniej wioski. Chciałabym móc powiedzieć, że na widok brata poczułam szczęście, ale nie potrafiłam się cieszyć. Miasto było całkowicie zniszczone, odcięte od świata. Wszystko oblepiała mokra brązowa maź. Kilka godzin później znaleźliśmy ciało Jonasa, jego żony Geo oraz mamy. 

Nie było czasu na żałobę, smutek. Musieliśmy przetrwać - znaleźć wodę, jedzenie. Brat miał rozerwaną nogę, wymagał natychmiastowej operacji. Następnego dnia udało nam się wsiąść do samolotu wywożącego rannych do miasta Cebu w głębi kraju. Julius prosto z lotniska przetransportowany został do szpitala. Spędził w nim miesiąc. Ja zatrzymałam się u dalekich krewnych. Dopiero tam z relacji telewizyjnych dowiedziałam się, jak wielkie były rozmiary tej katastrofy. I jakim cudem jest to, że przeżyłam. 

O zdarzeniach z 8 listopada 2013 roku Joanna zaczęła mówić dopiero rok później. - Nie chciałam opowiadać o tym, co przeżyłam, tylko po to, by sobie ulżyć. Płakałam w samotności i pisałam. Próbowałam pozbierać myśli, to mi pomagało w zaakceptowaniu rzeczywistości. Do dziś nie wiem, jak udało mi się dalej żyć bez rodziny. Pamiętam tylko, że gdy tajfun szalał, a ja, walcząc o życie, stałam na szczycie stalowej konstrukcji, obiecałam sobie, że jeśli ta burza mnie nie pokona, zrobię z moim życiem coś pożytecznego, co pomoże też innym. Chociaż długo nie wiedziałam, co to może być. 

Zaczęło się od tego, że wspomnienia z tragedii opublikowała w internecie i zrobiło się o niej głośno. Przedstawiciele Greenpeace’u, który walczy też z ociepleniem klimatu, poprosili ją, by opowiedziała o swoich doświadczeniach grupie dziennikarzy. Początkowo nie chciała. 

- Bo jak opisać taką katastrofę komuś, kto tego nie przeżył? Jak opowiedzieć o stracie bliskich? O tym, że nie masz domu, do którego możesz wrócić? O tym, że wszystko, co stanowiło dla ciebie wartość, zniknęło? Nie potrafiłam o tym mówić - wspomina Sustento. 

- Dopiero gdy dotarło do mnie, że ekstremalne zjawiska pogodowe są ściśle powiązane z ocieplaniem się klimatu, a zwykli ludzie, jak moi bliscy, płacą za to życiem, postanowiłam podzielić się osobistą tragedią. By ludzie zrozumieli, że Ziemia naprawdę się ogrzewa i musimy coś z tym zrobić. Nie pamięta pierwszych publicznych wystąpień - było ich wiele. Tylko to, że na nich płakała. Płakali też ci, którzy jej słuchali. Dziś jest ambasadorką filipińskiego oddziału Greenpeace’u, organizuje marsze na rzecz klimatu, pisze petycje, lobbuje. Poświęciła się ochronie środowiska. Nie założyła rodziny, o której marzyła. 

- Nie szukam współczucia i sympatii. Chcę, by moja historia prowokowała do działania. Takie cyklony jak Yolanda to efekt globalnego ocieplenia, do którego doprowadzają wielkie koncerny energetyczne, najwięksi truciciele planety. Przekonuję, że my, zwykli ludzie, możemy temu skutecznie przeciwdziałać. Nie jesteśmy bezsilni. Powinniśmy domagać się zatrzymania zmian klimatycznych, wywierać wpływ na rządzących, by tworzyli przepisy chroniące środowisko, ale i wyrabiać w sobie nawyki, które pomogą ocalić Ziemię - nie boję się dużych słów! Przesiadka z samochodu na rower, jazda koleją zamiast samolotem, odnawialne źródła energii w naszych domach... Zbyt skomplikowane i niewygodne? A jeśli alternatywą będzie coraz więcej susz, pożarów lasów, powodzi, huraganów? Śmierci bliskich? W Tacloban tamtego tragicznego dnia zginęło wiele tysięcy osób, ciał wielu z nich do dziś nie odnaleziono. Wraz z ukochanymi bliskimi kataklizm pochłonął ich marzenia, plany, przyszłość. Jestem w stanie zrobić dużo, by już nikogo więcej nie spotkał podobny los. Czy mogę liczyć na twoją pomoc? 

MICHAŁ KUKAWSKI

TWÓJ STYL 7/2019

Zobacz także: