Siedem pytań o... sterydy

1. Wielu pacjentów, gdy lekarz proponuje im steryd, odruchowo odmawia. Czy te leki słusznie budzą lęk?

Silne przeciwzapalne działanie sterydów od lat wykorzystuje się w terapii wielu chorób. Stosowane pod kontrolą lekarza i zgodnie z jego zaleceniami są skuteczne i bezpieczne. Ich krótkotrwałe używanie zazwyczaj nie powoduje skutków ubocznych. W przypadku terapii długoterminowej lekarze starają się dopasować schemat dawkowania specyfiku do indywidualnych potrzeb i odczuć chorego, tak by zmniejszyć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

2. Podobno taka terapia zmienia ciało, powoduje tycie, a nawet sprzyja otyłości, i może negatywnie wpływać na psychikę. Czy to prawda?

Sterydy, tak jak inne medykamenty, mogą wywoływać pewne działania niepożądane. To, czy one wystąpią, jest uzależnione od indywidualnej reakcji chorego na lek. Do najczęstszych skutków ubocznych należy zatrzymywanie wody w organizmie, a w konsekwencji przyrost masy ciała. To powoduje u wielu ludzi dyskomfort psychiczny. Stosowanie sterydów może również prowadzić do wahań nastroju i bezsenności. O wszystkich negatywnych odczuciach pacjent powinien niezwłocznie powiadomić lekarza prowadzącego.

3. Dlaczego sportowcy wyczynowi nie mogą używać leków sterydowych nawet wtedy, gdy są chorzy?

Ponieważ - jak powszechnie wiadomo - sterydy są uznawane za środki dopingujące przez właściwie wszystkie związki i organizacje sportowe na świecie. Zmniejszają stany zapalne (w tym powysiłkowe), podwyższają próg bólu, zwiększają ogólną wydolność organizmu. Niektóre z nich mogą przy długotrwałym i wysokodawkowym stosowaniu zwiększać masę mięśniową. Ślady użycia sterydów łatwo wykryć, na przykład w moczu, nawet po kilku tygodniach od zaprzestania ich stosowania.

4. Kiedy nie da się ich niczym zastąpić?

Na przykład w leczeniu silnych reakcji alergicznych, astmy oskrzelowej, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, niektórych chorób nowotworowych, reumatoidalnego zapalenia stawów i innych chorób autoimmunologicznych, atopowego zapalenia skóry czy alergii skórnej opornej na pozostałe metody leczenia. Sterydy podaje się również przedwcześnie urodzonym dzieciom w celu przyspieszenia dojrzewania pęcherzyków płucnych.

5. Podobno terapia sterydami wpływa negatywnie na uwapnienie kości. Czy to znaczy, że np. lecząc astmę, trzeba przyjmować leki przeciwdziałające wypłukiwaniu wapnia z kości?

Przy standardowym leczeniu sterydami nie ma konieczności suplementacji wapniem. W przypadku astmy, gdy stosuje się sterydy wziewne, zwykle ilość leku dostająca się do krwi jest niewielka. Istnieją jednak schorzenia, które wymagają dużych dawek sterydów podawanych doustnie lub dożylnie, wtedy rzeczywiście występuje ryzyko powstania zmian osteoporotycznych w kościach. W takich sytuacjach lekarz powinien zalecić pacjentowi przyjmowanie preparatów zawierających wapń z witaminą D3.

6. Sterydy to nie tylko zastrzyki i tabletki, ale też kremy, maści, aerozole wziewne i inhalacje. Czy z nimi także trzeba obchodzić się ostrożnie?

Oczywiście, że tak. Sterydy to leki silnie lub nawet bardzo silnie działające, niezależnie od formy, w jakiej występują. Niewłaściwe ich stosowanie może powodować wystąpienie działań niepożądanych, dlatego trzeba ściśle pilnować zaleceń lekarza i czytać instrukcje zawarte w ulotce. Na przykład po aplikacji aerozolu wziewnego lub inhalacjach należy wypłukać jamę ustną wodą, aby zapobiec rozwojowi grzybicy, a po nałożeniu kremu - dokładnie umyć dłonie.

7. W jakich przypadkach możemy sięgnąć po steryd bez konsultacji z lekarzem?

Takich sytuacji jest bardzo niewiele. W Polsce jedynym sterydem dostępnym bez recepty jest 0,5% krem z hydrokortyzonem. Stosuje się go na niewielkie alergiczne zmiany skórne, np. po ukąszeniach owadów. Cienką warstwę kremu nakłada się na skórę nie dłużej niż przez tydzień. Jeżeli objawy nie ustąpią, należy skonsultować się z lekarzem. Trzeba pamiętać, że dłuższe stosowanie preparatów sterydowych na skórę grozi jej osłabieniem lub wystąpieniem tzw. trądziku posterydowego.

Odpowiada dr hab. n. farm. Krzysztof Cal, profesor nadzwyczajny z Katedry i Zakładu Farmacji Stosowanej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

PANI 6/2013