Zbijać czy nie zbijać? Pytania o gorączkę

Gorączka jest jedną z naturalnych reakcji obronnych organizmu na czynniki mu zagrażające. Można o niej mówić, gdy temperatura ciała mierzona na zewnątrz, tj. pod pachą lub w pachwinie, przekroczy 38°C. Natomiast przedział temperatur pomiędzy 37-38°C nazywamy stanem podgorączkowym.

Gorączkę zazwyczaj wywołuje atak chorobotwórczych drobnoustrojów - wirusów, bakterii i grzybów. Wydzielają one tzw. pirogeny egzogenne, tj. zewnętrzne - substancje toksyczne dla organizmu (np. produkty przemiany materii bakterii).

W odpowiedzi nasz organizm podnosi temperaturę ciała. A jeśli drobnoustroje nie są w stanie przeniknąć bariery krew-mózg, sam - by się chronić - wytwarza pirogeny endogenne, tj. wewnętrzne, pobudzające go do podwyższenia temperatury. O tym, jak będzie ona wysoka, zdecyduje zlokalizowany w podwzgórzu ośrodek termoregulacyjny - nasz biologiczny termostat.

Aby wytworzyć więcej ciepła, wysyła on sygnały nakazujące przyspieszenie tempa metabolizmu i jednocześnie obkurczenie obwodowych naczyń krwionośnych, dzięki czemu zmniejsza się jego utrata przez skórę. A jeśli to nie wystarcza, dodatkową ilość ciepła generują drżenia mięśniowe, tzw. dreszcze. I odwrotnie: gdy temperatura nadmiernie rośnie, uruchomione zostają mechanizmy temu przeciwdziałające: rozszerzają się naczynia krwionośne i zaczynamy się pocić.

Poza chorobami infekcyjnymi nasz ośrodek termoregulacji podrażniać mogą: zaburzenia trawienne i endokrynologiczne, mechanizmy alergii i autoagresji, uszkodzenia tkanek, ostre i przewlekłe stany chorobowe - zapalenie wyrostka robaczkowego i dróg moczowych, rozrosty nowotworowe.

Czasem toksyny, a nawet leki (np. antybiotyki, sterydy, preparaty antyhistaminowe). Dlatego w przypadku dłużej utrzymującej się gorączki, należy zawsze dążyć do ustalenia jej przyczyny. Tę można określić tylko po szczegółowym badaniu lekarskim i laboratoryjnym (posiew bakteriologiczny). W postawieniu właściwej diagnozy pomoże obserwacja tzw. "toru gorączki": przez kilka kolejnych dni notować należy kształtowanie się krzywej pomiarów temperatury ciała rano (w godz. 6:00- 7:00) i wieczorem (17:00-18:00) i o wynikach informować lekarza.

Podwyższonej temperaturze ciała towarzyszy zwykle ogólne rozbicie i zmęczenie, bóle głowy i tkanek. To dlatego, gdy tylko słupek rtęci przekroczy 37°C, tak chętnie zażywamy leki na jej obniżenie. Tymczasem gorączka świadczy nie tylko o tym, że nasz organizm walczy. Ona zwiększa także efektywność jego mechanizmów obronnych, takich jak produkcja przeciwciał oraz namnażanie się limfocytów.

Białka odpornościowe są najbardziej aktywne przy temperaturze rzędu 37,5-38°C. Co więcej, wyższa temperatura ciała oznacza gorsze warunki do rozwoju bakterii i wirusów. Lekarze są więc dziś zdania, że gorączki poniżej 39°C nie należy obniżać. Wyjątkiem są dzieci i osoby starsze, u których reagować trzeba już przy 38,5°C.

Wysoka gorączka może być niebezpieczna dla wszystkich. Osłabia organizm, a jeśli jest długotrwała, podwyższa ryzyko niewydolności układu krążenia i oddychania, zaburzeń świadomości, drgawek gorączkowych. Gdy przekroczy 41,5°C, może doprowadzić do uszkodzenia komórek nerwowych, przy 42-43°C - do nieodwracalnej denaturacji, czyli ścinania się białek komórkowych.

Jeśli nie pomoże podanie leków, należy zastosować fizyczne metody chłodzenia ciała. Przy gorączce łatwo też o odwodnienie. Ryzyko jest szczególnie duże w przypadku osób starszych i dzieci. Dlatego chorzy z gorączką powinni pić znacznie więcej, nawet trzy litry płynów dziennie (tyle, by mocz miał barwę bladożółtą).

Oto kilka domowych sposobów na gorączkę.

1. Zamocz ręczniki w zimnej wodzie. Połóż je sobie na czoło, kark oraz łydki. 2. Zamocz stopy w gorącej wodzie. Załóż na nie bawełniane skarpetki wcześniej zamoczone w zimniej wodzie i wykręcone, a na nie parę suchych skarpet. Połóż się do łóżka. 3. Zmocz prześcieradło w letniej (nie zimnej) wodzie, owiń się od kolan po pachy. Następnie owiń się w suchy koc, poleż 15 minut. 4. Weź kąpiel w wodzie o 2°C chłodniejszej niż temperatura twojego ciała (u dziecka różnica = 0,5°C). 5. Gąbką zmoczoną w chłodnej wodzie pocieraj pachy i pachwiny.

Jeśli gorączka sięga 39,5°C lub przez trzy dni utrzymuje się powyżej 38°C. Natychmiastowy kontakt z lekarzem jest konieczny, jeśli towarzyszą jej takie objawy jak: wysypka krwotoczna (objaw sepsy), sztywnienie karku (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), silny ból głowy, płytki oddech (udar), ból przy oddawaniu moczu, nadwrażliwość na światło. W przypadku dzieci, które nie ukończyły 6 miesięcy, należy wezwać lekarza, niezależnie od tego, jak wysoko gorączkują.

Przy gorączce nie dopisuje nam apetyt. Ale organizm musi mieć siły do walki. Najlepiej jeść 5-6 lekkostrawnych i pożywnych posiłków dziennie. Zalecane jest białe pieczywo, kasze, płatki zbożowe, chude wędliny, jaja, chude mięsa, ryby, warzywa, przetwory mleczne, jogurty z żywymi kulturami bakterii (zwłaszcza gdy zażywamy antybiotyk).

Wskazane są buliony, lekkie zupy na wywarze z jarzyn i mięsa. Banany lub jabłka pomogą pobudzić apetyt. Unikamy potraw tłustych (serów żółtych, tłustego mięsa i wędlin), potraw smażonych. Potrawy gotujemy, dusimy lub pieczemy.