Rekord na rynku dzieł sztuki w Polsce. Obraz Jacka Malczewskiego sprzedany za miliony

Dzieło Jacka Malczewskiego po dwóch i pół roku wróciło do domu aukcyjnego Desa Unicum.

Obraz jednego z najważniejszych przedstawicieli polskiego symbolizmu został sprzedany za rekordową kwotę 22, 2 mln zł. Jak informuje dom aukcyjny, tym samym przebił swój poprzedni rekord z 2022 roku, kiedy wylicytowano go za 20, 4 mln zł.

"Rzeczywistość" została wylicytowana w trakcie aukcji "Jacek Malczewski i Jego Epoka" za 18,5 mln zł, ale po doliczeniu opłaty aukcyjnej cena wyniosła 22,2 mln zł. W trakcie wydarzenia, które miało miejsce 12 czerwca, pod młotek trafiły również prace twórców takich jak Julian Fałat, Wojciech Weiss, Teodor Axentowicz i Jan Stanisławski.

Najwięcej emocji wzbudził jednak wspomniany obraz Jacka Malczewskiego. Dom aukcyjny przekazał w oficjalnym komunikacie, że chociaż licytacja trwała kilka minut, "każde kolejne postąpienie wzbudzało coraz większe poruszenie wśród obecnych na sali oraz widzów online"

"Ta aukcja to nie tylko sukces finansowy, ale przede wszystkim potwierdzenie, że polski rynek sztuki jest dojrzały i może funkcjonować na równi z najważniejszymi rynkami europejskimi. Od lat budujemy jego fundamenty, konsekwentnie podnosząc poprzeczkę i wprowadzając najwyższe standardy" - przekazała w oświadczeniu Agata Szkup, historyczka sztuki i prezeska zarządu Desa Unicum.

"Rzeczywistość" Jacka Malczewskiego przez niemal 100 lat uchodziła za zaginione dzieło. Po raz ostatni było widziane w 1926 roku na jubileuszowej wystawie Malczewskiego w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie. Jest ono również znane pod tytułami "Stańczyk" i "Polskie Jasełka". Twórca nawiązuje w nim do obrazu swojego nauczyciela Jana Matejki "Stańczyka".

Obraz był znany jedynie z czarno-białej fotografii wykonanej przez krakowską fotografkę Amalię Krieger, która początkiem XX wieku wykonała zdjęcia dokumentujące obrazy zgromadzone w pracowni Jacka Malczewskiego.

W 2021 roku w sprawie nastąpił nieoczekiwany zwrot akcji, a dzieło pojawiło się na zagranicznym portalu aukcyjnym. W 2022 roku właściciel obrazu przekazał go Desa Unicum na sprzedaż. Nie dotarł on jednak do nabywcy - na wniosek Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zajęła się nim prokuratura. Powód? Postępowanie miało związek z domniemanym nielegalnym wywozem obrazu z Polski w latach 50.

Dom aukcyjny zaprzeczał temu przez dwa lata - dom aukcyjny podkreślał od początku, że dokonał dokładnej weryfikacji obrazu. W marcu 2025 roku Unicum poinformowała o wyroku sądu na korzyść domu aukcyjnego i odzyskaniu płótna. Chociaż resort kultury deklarował chęć skorzystania z prawa pierwokupu, Muzeum Narodowe w Warszawie wycofało się z tego planu.

Tym samym obraz wrócił ponownie na aukcję z ceną wywoławczą ustaloną na poziomie 17 mln zł. Za taką samą kwotę został wylicytowany podczas aukcji w 2022 roku.

Obraz Malczewskiego został namalowany w 1908 roku. To olej na płótnie o wymiarach 115 na 209 centymetrów. Jest uznawany za jeden z najwspanialszych dzieł malarza. Posiada bogatą symbolikę - artysta przedstawił scenę rozgrywającą się w bożonarodzeniowej szopce. Malczewski namalował w niej dziesięć postaci, w tym Matkę Boską z Dzieciątkiem, trzy anioły, przedstawicieli polskich powstań z XIX wieku, swój autoportret i postać Stańczyka.

Taki wpis o dziele pojawił się na łamach "Nowej Reformy" w 1908 roku:

"Potężną symboliczną wizyą jest obraz 'Rzeczywistość', wspaniała kompozycya, w której twórca śmierci Ellenai powrócił do swej umiłowanej idei symbolizowania dziejów Polski porozbiorowej (...). Naprzeciw nich zasiadł Matejkowski "Stańczyk" z kaduceuszem w ręku i mierzy pełnem głębokiego współczucia spojrzeniem ten zastęp przedstawicieli orężnych porywów narodu, którzy zgubili swą drogę, a z boku wychyla się z ram postać samego twórcy obrazu, skupiona w sobie z wyrazem proroczego jasnowidzenia.Obraz, niesłychanie kolorystyczny, posiada pierwszorzędne zalety malarskie, najświetniejszy rysunek, przedziwną plastykę i ekspresyę, a w technice wszystkie te znamiona wszechstronnego opanowania kunsztu używania farby, jakie cechują pędzel Jacka Malczewskiego".

Źródło:

DESA Unicum/PAP