Parki Narodowe Chorwacji

Park Narodowy Risnjak (Nacionalni park Risnjak) położony jest w Gorskim kotarze, 18 km na północ od Rijeki. Założono go w 1953 r., obejmuje powierzchnię ok. 32 km² i przyrodniczo wyraźnie odróżnia się od oddalonego o kilkanaście kilometrów wybrzeża. Park obejmuje najciekawsze przyrodniczo i najwyżej leżące obszary masywu Risnjak. W zachodniej części znajdują się jego najwyższe szczyty: Veliki ­Risnjak (1528 m n.p.m.), Mali Risnjak (1448 m n.p.m.), Cajtanik (1406 m n.p.m.) i inne góry. We wschodniej części parku znajdziemy skaliste granie tzw. Bijele Stijene (1194 m n.p.m.) i Velki Bukovac (1266 m n.p.m.), najniższą częścią parku jest Leška dolina (680 m n.p.m.).

Masyw Risnjak zbudowany jest głównie ze skał wapiennych i dlatego obfituje w różnego rodzaju formy krasowe, m.in. jaskinie, urwiska i studnie. Ze względu na znaczną wysokość (powyżej 1400 m n.p.m.) śnieg zalega tutaj ponad 115 dni w roku, a jego pokrywa może osiągać grubość nawet 4 m!

Teren parku, jak zresztą cały region Gorskiego kotaru, pokrywają stare i wysokie lasy (nie rosną one jedynie w najwyższych partiach masywu). Właśnie te lasy są najbardziej charakterystyczną cechą tutejszego krajobrazu i jednocześnie główną przyczyną, dla której stworzono w tym rejonie park narodowy. W wielu miejscach zachowały się płaty wspaniałego starodrzewu, można tu spotkać m.in. olbrzymie jodły o wysokości ponad 45 m i średnicy powyżej metra!

Ponad 60% powierzchni parku pokrywa las bukowo-jodłowy (Fagetum Croaticum abietetosum). Jest to najpopularniejsze zbiorowisko roślinne, z granicą zasięgu na wysokości ok. 1200 m n.p.m. Najczęściej występującymi gatunkami drzew są oczywiście buk i jodła, ale można tu również spotkać świerki, jawory i wiązy górskie. W zależności od warunków podłoża, rzeźby terenu i mikroklimatu występują dwie odmiany tej formacji roślinnej. W warstwie runa na podłożu dolomitowym dominuje ciemiernik (Helleborus marcranthus). Na mniej żyznym, skalistym i bardziej kwaśnym podłożu przeważają trzcinnik pstry (Calamagrostis variae) i trzcinnik leśny (Calamagrostis arundinacea).

Powyżej 1200 m n.p.m. znacznie rzadziej spotkać można jodły, a buki, które tam występują, są niższe i bardziej poskręcane. W najwyższych częściach gór rosną karłowate (krzewiaste) formy buków, tworząc grupy chorwackiej buczyny subalpejskiej (Fagetum croaticum subalpinum). Jest to drugi po lesie bukowo-jodłowym najczęściej spotykany typ roślinności. Na zboczach Risnjaka występuje do wysokości ok. 1400 m n.p.m. Jeszcze wyżej pojawia się znana z Tatr, Karkonoszy lub Babiej Góry kosodrzewina (Pinus mugus). W wysoko położonych i zamkniętych nieckach, w których często zalega zimne powietrze, występuje inny ciekawy przykład flory subalpejskiej - chorwacki bór świerkowy (Piceetum croaticum subalpinum). W wilgotnych i niżej położonych zagłębieniach o kwaśnym podłożu można spotkać z kolei świerk tworzący chorwacki górski bór świerkowy (Piceetum croaticum subalpinum). Gatunek ten świetnie radzi sobie w surowym klimacie, dlatego wypiera jodłę z miejsc o mniej sprzyjających dla niej warunkach.

Do najciekawszych gatunków roślin występujących w Narodowym Parku Risnjak należą: szarotka al­pej­ska (Leontopodium alpinum), storczyk górski (Nigritella nigra), krwawnik górski (Achillea clavenae), fiołek dwukwiatowy (Viola biflora), skalnica nakrapiana (Saxifraga aizoon), urdzik alpejski (Soldanella alpina), dębik ośmiopłatkowy (Dryas octopetala), zawilec górski (Anemone alpina), saussurea dwubarwna (Saussurea discolor), pełnik europejski (Trolius europaeus), mikołajek alpejski (Eryngium alpinum) i rododendron (Rhododendron hirsutum).

Bardzo bogata jest również fauna parku. Mieszka tutaj 51 gniazdujących gatunków ptaków, wśród których najrzadsze okazy to głuszec i jarząbek. Z ssaków najczęściej można spotkać sarnę i jelenia szlachetnego, a w najwyższych partiach górskich kozicę. W potokach parku żyją pstrągi i lipienie. Jak na góry przystało, nie brakuje tu również drapieżników - niedźwiedzi, rysi, żbików i wilków. Ten ostatni gatunek nie występuje w parku przez cały rok, ale pojawia się okresowo. Od jednego z tych drapieżników - rysia - pochodzi prawdopodobnie nazwa całego masywu Risnjak (ris to po chorwacku ‘ryś’). W połowie XIX w. rysie na tym terenie zostały wytępione i dopiero w 1974 r. reintrodukowano tu osobniki sprowadzone z górskich obszarów Słowenii. Planuje się utworzenie wokół niewielkiego Parku Risnjak specjalnego rezerwatu zoologicznego, aby zapewnić bezpieczeństwo rzadkim dużym ssakom (zwłaszcza drapieżnikom). Dzisiaj bowiem część tych zwierząt jest odstrzeliwana w trakcie polowań organizowanych na nieobjętych ochroną terenach Gorskiego kotaru.

Park Narodowy Brijuni (Nacionalni park Brijuni) obejmuje archipelag o tej samej nazwie oraz otaczające go wody. Założono go w 1983 r. na terenach położonych 6 km od Puli, w pobliżu południowych wybrzeży półwyspu Istria, na powierzchni 33,9 km², z czego wyspy stanowią zaledwie 7,42 km². Obecne granice parku ustanowiono w 1999 r. Archipelag składa się z 14 wysp, wysepek i raf. Największe z nich to Veli Brijun (5,6 km²), Mali Brijun (1,1 km²) i Vanga (0,18 km²). Ich linia brzegowa jest bardzo urozmaicona, a brzegi są niskie i skaliste, same wyspy też są płaskie i pozbawione wzniesień. W sensie geomorfologicznym archipelag jest przedłużeniem Istrii, od której oddziela go tylko płytka (ok. 12 m głębokości) cieśnina Fazana. Wyspy były integralną częścią półwyspu jeszcze10 tys. lat temu.

Na terenie parku dominuje typowa roślinność śródziemnomorska reprezentowana przez ok. 600 gatunków roślinnych. Najciekawszym zbiorowiskiem roślinnym jest las dębowy (Ornus quercetum ilicis). Biorąc pod uwagę wielowiekową obecność człowieka na tych wyspach, występowanie owej naturalnej formacji, zwłaszcza w tak dobrym stanie, jest zdumiewające. Na wyspach rośnie także drzewo poziomkowe (Arbutus unedo), pistacja kleista (Pistacia lentiscus), mirt (Myrtus comunis) i wrzosiec (Erica Arborea), a także liczne pnącza, które spowijają las aż po korony drzew: wiciokrzew (Lonicera implexa), powojnik (Clematis flamula) i asparagus (Asparagus acutifolius). Oplecione pnączami drzewa tworzą tutaj niesamowity i bardzo malowniczy gąszcz. Innym zbiorowiskiem leśnym, które nie występuje nigdzie indziej na chorwackim wybrzeżu, jest las dębowy z wawrzynem (Ornoquercetum ilicis laurosum), który można zobaczyć w środkowej i wschodniej części Wielkiego Brijunu. Na terenie parku zostały posadzone także inne gatunki drzew, które świetnie funkcjonują w tutejszym klimacie: sosna alepska, sosna czarna, pinia, jodła grecka, cedry, eukaliptusy, cyprysy, sekwoje i inne. Bardzo gęsta i bujna (sięga do ok. 8 m wysokości) jest tutaj makia, typowa dla wszystkich wysp Adriatyku.

Fauna występująca w Parku Brijuni została wzbogacona przez szereg gatunków wprowadzonych tutaj przez człowieka. Szczególnie zadbano o to, aby znalazły się tutaj gatunki łowieckie i tak w 1893 r. wpuszczono zająca szaraka, a w 1902 r. jelenie aksis, daniele i muflony. Ze stale gniazdujących na wyspach ptaków warto wymienić mewy, kormorany, jastrzębie, kobuzy, błotniaki i myszołowy. Czasami pojawiają się tutaj też perkozy, łyski, dzikie kaczki i siewki, które upodobały sobie niewielkie jeziorka na wyspach. Sporadycznie występuje też bocian czarny. Na terenie parku wiosną i jesienią można spotkać również wiele gatunków ptaków typowych dla północnej Europy, gdyż ptaki migrujące obrały sobie ten obszar za miejsce postoju.

Wody archipelagu bogate są w niemal wszystkie typowe dla Adriatyku gatunki zwierząt: korale, gąbki, strzykwy, sole, kongery czy bassy. Czasami pojawiają się tu też delfiny butlonose, które na stałe zamieszkują wody Lošinja.

Na terenie Liki, w pobliżu granicy z Bośnią, między górami Mala Kapela a Pljesevica, leży Park Narodowy Jezior Plitwickich (Nacionalni park Plitvička jezera). Teren ten uznany został za park narodowy już w 1928 r., jednak środki prawne zastosowane w celu jego ochrony okazały się niewystarczające. Ostatecznie park utworzono w 1946 r., a w 1979 r. został on wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Park zajmuje obszar 19 479 ha i jest jednym z największych parków narodowych Chorwacji. Leży na wysokości od 400 do 1280 m n.p.m., obejmuje 16 jezior połączonych malowniczymi wodospadami oraz obszary przyległe - kaniony z ok. 20 jaskiniami oraz porośnięte lasami góry. Ze względu na dobre usytuowanie (przy trasie prowadzącej z północy Europy nad Adriatyk), ale przede wszystkim z powodu jego niespotykanego piękna, jest to najczęściej (i najdłużej, bo pierwszy hotel dla turystów powstał tu już w 1861 r.!) odwiedzany chorwacki park narodowy.

Jego największą atrakcją są dwie grupy tarasowo usytuowanych jezior połączonych licznymi strumieniami i wodospadami uformowanymi w skałach dolomitowych i wapiennych. Różnica wysokości między najwyżej i najniżej położonymi zbiornikami wynosi 135 m. Jeziora położone wyżej są większe i znajdują się w dolinie zbudowanej z dolomitów, a ich brzegi porasta bujny las. Niższa grupa jezior leży w dolinie wapiennej, a otaczają ją tylko rzadkie zarośla. Całkowita powierzchnia jezior wynosi ok. 2 km², co stanowi 1% obszaru parku.

Ochroną objęto całą powierzchnię zlewni jezior, żeby nie dopuścić do zanieczyszczenia ani żadnych zmian w ich wodach, co jest na terenach krasowych niezwykle trudne. Szczególnie ważne było zachowanie naturalnego poszycia leśnego, które chroni przed erozją i jednocześnie jest naturalnym kondensatorem wody (gromadzi ją w czasie deszczów i oddaje w okresach suszy). Bez lasów te unikatowe jeziora bardzo szybko uległyby erozji ze względu na podatne ku temu podłoże (dolomity i wapienie). Dlatego aż 75% powierzchni parku to lasy.

Resztę porastają łąki i pastwiska należące do mieszkańców okolicznych wiosek. Ze względu na dużą różnicę wysokości (wynoszącą aż 880 m) na terenie parku można znaleźć 11 typów zbiorowisk leśnych. Dominują lasy liściaste i mieszane, szczególnie bukowo-jodłowe (zob. Park Narodowy Risnjak). Można tu zobaczyć ogromne jodły o wysokości ponad 50 m i średnicy 1,6 m! Inne występujące tu gatunki drzew to: świerk, sosna zwyczajna, dąb bezszypułkowy, grab i jawor. Ponadto nad brzegami jezior i strumieni rosną malownicze wierzby, topole białe, a nawet klony włoskie.

Ciekawostką przyrodniczą jest występowanie tutaj przepięknego storczyka - tzw. obuwika pospolitego (Cypripedium calceolus) o wielkich, żółto-brązowych kwiatach. Warunki panujące w parku w Plitwicach przyczyniły się także do rozwoju endemicznych gatunków mchów żyjących w skupiskach i tworzących urokliwe zielone kaskady, przeplatające się z kaskadami wodospadów. Mchy te bowiem tworzą kolonie na brzegach jezior i strumieni - tam, gdzie powstają wodospady. Niestety, wiele unikatowych roślin uległo zniszczeniu w czasie wojny w byłej Jugosławii, kiedy przez park przechodziła linia frontu.

Najciekawszymi zwierzętami występującymi w parku są wilki, niedźwiedzie i rzadkie wydry. Ornitolodzy naliczyli tu 126 gatunków ptaków, z których ok. 70 na stałe gniazduje w granicach parku.

Założony w 1949 r. Park Narodowy Paklenica (Nacionalni park Paklenica) rozciąga się na północny wschód od wybrzeża Adriatyku od miejscowości Starigrad--Paklenica i obejmuje część Velebitu. 3617 ha powierzchni zajmuje tu jeden z największych kompleksów leśnych wybrzeży Morza Śródziemnego (1840 ha) oraz dwa bardzo malownicze kaniony - Velika i Mala Paklenica, w których można obserwować bardzo ciekawe zjawiska krasowe.

Większy kanion ma 14 km długości. Dołem płynie potok Velika Paklenica, od którego cały kanion bierze nazwę. Potok ten w czasach suszy zanika całkowicie, za to w okresach deszczowych poziom wody jest bardzo wysoki a nurt wartki. Ściany kanionu są bardzo strome i wysokie (ok. 400 m), co przyciąga tutaj miłośników wspinaczki górskiej. Najszerszy (714 m) jest w miejscu nazywanym Anica kuk. Mala Paklenica jest niższa i krótsza, a od Velikiej Paklenicy oddziela ją płaskowyż położony na wysokości ok. 500 m n.p.m., który nie wchodzi w obręb parku.

Na terenie Parku Narodowego Paklenica rośnie ok. 700 gatunków roślin, w tym ponad 30 endemicznych. Z tych ostatnich najczęściej spotykane są dwa gatunki dzwonków - Campanula fenestrellata i Campanula waldsteiniana. Tutejsze lasy tworzą głównie dęby ostrolistne (Quercus illex) oraz buki.

Bardzo interesujący jest świat owadów. Występują tutaj m.in. rzadkie chrząszcze z rodziny biegaczowatych - Carabus croaticus i Carabus creutzeri, a także ponad 80 gatunków motyli. Licznie reprezentowane są też gady, płazy oraz ptaki. Spośród ponad 200 gatunków ptaków najciekawszy niewątpliwie jest rzadko gdzie indziej spotykany sęp płowy oraz sokół wędrowny gnieżdżący się na zboczach kanionów Wielkiej i Małej Paklenicy. Ze ssaków należy wymienić żbika, niedźwiedzia i jelenia.

Park znajduje się blisko Jadranskiej Magistrali, tuż nad Adriatykiem, w pobliżu miejsc często przez turystów odwiedzanych; czesto przybywają tutaj wycieczki zorganizowane. Park Paklenica oferuje także możliwość uprawiania indywidualnej górskiej turystyki pieszej, w czasie wędrówki można odwiedzić dwa znajdujące się na trasie schroniska.

Park Narodowy Kornati (Nacionalni park Kornati) został założony w 1980 r. na powierzchni 234 km². Obejmuje on archipelag Kornati - jeden z najpiękniejszych kompleksów wysp na całym Morzu Śródziemnym. Cały archipelag liczy ok. 140 wysp i wysepek, które często są po prostu wystającymi z morza skałami. Do parku należy także otaczające wyspy morze (do jednej morskiej mili od brzegu). Obszar lądowy parku liczy zaledwie 69 km², a nazwa archipelagu pochodzi od jego największej wyspy - Kornat (32,5 km²), długiej na 25 km i szerokiej na 2,4 km.

Najwyższy szczyt wyspy Kornat - Metlina - ma 237 m n.p.m. Między długimi i stromymi brzegami wysp można obserwować liczne klify i malownicze zatoczki. Wyspy archipelagu zbudowane są głównie z wapienia, dlatego też znajduje się tu wiele jaskiń, grot, szczelin, wąwozów, kotłów krasowych itp. Jasno-złoty kolor wapienia wraz z nieskażonym błękitem wody i nieba tworzą typowy dla Adriatyku krajobraz i niepowtarzalną atmosferę.

Wyspy są bezludne, przybywają na nie jedynie miłośnicy nurkowania, żeglarstwa i niczym nieskażonej nadmorskiej przyrody oraz ciszy i słońca. Na wyspach nie ma żadnych źródeł słodkiej wody, jedynie w grotach i zagłębieniach skalnych czasami zatrzymuje się deszczówka.

Panuje tutaj łagodny, śródziemnomorski klimat, co wraz z wapiennym podłożem stanowiłoby idealne warunki do uprawy oliwek, fig, winorośli i owoców cytrusowych. Jednak ten sam suchy klimat powoduje, że na wyspach prawie nie występuje roślinność - poza trawą i makią. Ciekawą, wyrastającą spomiędzy szczelin nasłonecznionych skał rośliną jest endemiczny chaber Centaurea ragusina. Na niektórych wyspach zachowały się niewielkie lasy z dębem ostrolistnym i jesionem mannowym (Orno quercetum ilicis).

Ze względu na niezbyt bujną roślinność nie występują tutaj prawie żadne zwierzęta lądowe poza jaszczurkami i rzadkimi na tych terenach zającami szarakami lub kunami. Ciekawy jest natomiast świat ptaków - na skalistych klifach Kornatów pojawiają się gołębie, mewy srebrzyste, jeżyki, kormorany czubate, rarogi górskie i puchacze.

Flora i fauna morska jest natomiast bardzo interesująca. To o tyle ciekawa informacja, że w parku łatwo ten świat podwodny obserwować (nawet bez konieczności nurkowania). Wody na terenie parku są czyste, a dno w znacznych partiach tworzą nieporośnięte skały wapienne, dzięki czemu nawet z łodzi widać jak na dłoni przepływające ryby. W wodach wokół wysp występuje aż 346 gatunków i podgatunków roślin morskich.

Świat zwierzęcy reprezentuje 295 gatunków i jednostek taksonomicznych niższego rzędu. Oczywiście najliczniej reprezentowane są mięczaki. Jest ich około 95 gatunków, m. in. ośmiornice, kalmary, mątwy i langusty. Z ryb, których jest tutaj ok. 65 gatunków, warto wspomnieć o trzech gatunkach skorpen, a także o kongerach, doradach i strzępielach.

Ponadto występuje tu też 25 gatunków gąbek, 23 gatunki stawonogów i 12 gatunków parzydełkowców, np. koral żółty (Parazoanthus axinaellae) i przepiękny koral czerwony (Corralium rubrum). Spotkać tu można również szkarłupnie - rozgwiazdy, strzykwy (zwane popularnie ogórkami morskimi) i wiele innych. Ciekawostką są też pojawiające się czasami delfiny. Wody Parku Kornati, a szczególnie zatoczki przy wyspach, należą do najbogatszych terenów rybackich w Chorwacji. Jednak łowienie ryb jest tutaj zabronione.

Park ten powstał w 1985 r., a jego granice obejmują dolinę i kanion rzeki Krka niedaleko Szybenika. Sama rzeka bierze swój początek w okolicach Knina. Powierzchnia parku wynosi ok. 111 km². Cała Krka ma długość 72 km, natomiast park obejmuje ten fragment, w którym występuje aż siedem wodospadów. Najwyższy z nich, Manojlovački slap, spada z 84,5 m. Już w XIX w. wodospady te były wykorzystywane jako źródło energii. W latach 1898 i 1906 wybudowano tu dwie elektrownie wodne. Poniżej wodospadu Skradinki Buk (37,5 m) rzeka tworzy dwudziestokilometrowe estuarium, w którym woda słodka miesza się z wodą morską.

Park znajduje się w śródziemnomorskiej strefie klimatycznej. Na skalistym podłożu bujnie rozwijają się różne odmiany makii. Spotkać można również fragmenty lasu z dębem ostrolistnym. W sumie występuje tu ok. 860 gatunków roślin, w wodach rzeki można natomiast naliczyć 18 gatunków ryb, z których aż 10 to endemity.

Bogato reprezentowany jest też świat ptaków - można tu obejrzeć 220 gatunków. Najciekawsze tutejsze ssaki to nietoperze; w parku występuje aż 18 gatunków, m.in. rzadkie i zagrożone wyginięciem podkowce. Park Narodowy Krka to jeden z najczęściej odwiedzanych parków Chorwacji (ok. 500 tys. turystów rocznie). Zwiedzających przyciąga nie tylko piękno przyrody, ale także możliwość aktywnego wypoczynku - w szafirowej Krce można się kąpać!

Park Narodowy Mljet powstał w 1960 r. Położony jest w północno-wschodniej części wyspy Mljet i obejmuje powierzchnię 31 km², co stanowi ok. 30% całej wyspy. Mljet, jak wszystkie chorwackie wyspy, zbudowany jest ze skał wapiennych i dolomitowych, występują tu także zjawiska krasowe. Najważniejszą atrakcją, która przyciąga do parku rzesze turystów i dla której stworzono tutaj park narodowy, są dwa słonowodne jeziora: Malo jezero i Veliko jezero.

Większe z nich ma 145 ha powierzchni i 46 m głębokości. Mniejsze rozciąga się na 24,5 ha i ma głębokość do 29,5 m. Oba połączone są ze sobą 30-metrowym kanałem. Od południowej strony wyspy znajduje się drugi 30-metrowy kanał Solina, który łączy Veliko jezero z morzem. W ten sposób oba jeziora na stałe są połączone z morzem. Pływy morskie powodują w obu kanałach silne prądy, które co 6 godzin zmieniają kierunek w zależności od tego, czy panuje przypływ, czy odpływ.

W średniowieczu te silne prądy w kanałach wykorzystywano jako siłę napędową młynów. W mniejszym z  jezior zachodzą silne naturalne procesy eutrofizacji, przez co w dolnych warstwach nie ma tlenu. Woda w obu jeziorach posiada też dużo większe zasolenie oraz wyższą o kilka stopni Celsjusza temperaturę, niż woda morska wokół wyspy.

Mljet jest dzisiaj najbardziej zieloną wyspą na chorwackim Adriatyku, gdyż 75% jej powierzchni pokrywają lasy z sosną alepską (Pinus halpensis), którą najczęściej można spotkać w dolinie jezior, oraz dębem Orno (Quercetosum ilicis). Teren parku jest aż w 90% zalesiony. Właśnie ochrona tutejszej roślinności była głównym powodem, dla którego założono park narodowy.

Bardzo interesująca jest także fauna Mljetu. Żyją tutaj dziki, a kiedyś w wielkich ilościach występowały jadowite węże, które zagrażały ludziom i zwierzętom hodowlanym. Dlatego w 1910 r. wpuszczono na Mljet mangusty, które żywią się wężami. Człowiek wprowadził także na wyspę daniele. W wodach wokół Mljetu żyją prawdopodobnie bardzo rzadkie śródziemnomorskie foki mniszki (Monachus monachus).

Jest to najmłodszy park narodowy Chorwacji. Zajmuje niecałe 11 tys. ha w górach Gór Dynarskich między Senjską Dragą i wąwozem Brusanka. Na góry północnego Velebitu składa się kilka równoległych do wybrzeża grzbietów przeddzielonych krasowymi wąwozami. Jak wszystkie chorwackie wzniesienia, również Velebit zbudowany jest z wapieni i dolomitów, dlatego na terenie parku występuje wiele grot, pieczar, zapadlisk i różnych innych form krasowych.

Fragment przewodnika: Chorwacja. W kraju lawendy i wina
Wydawnictwo Bezdroża. Autorki: Zuzanna Brusić, Salomea Pamuła