Lotka, Dolot, czy może Załeb, Mężeń? To nie zaklęcia a zapomniane w Polsce imiona

Imię ma moc i wiele mówi o tym, kto go nosi. Tak przynajmniej wierzyli nasi przodkowie, dawni Polacy, którzy sporą uwagę przywiązywali nie tylko do imion ludzkich i ich symboliki, ale także do imion, które nadawali zwierzętom, w tym psom, które towarzyszą człowiekowi od tysięcy lat.

Psy w dawnej Polsce były przede wszystkim zwierzętami użytkowymi i pomagały ludziom w codziennym życiu. Z tym też wiązały się rozmaite funkcje psów, a także ich imiona.

Aby zrozumieć pochodzenie psich imion w dawnej Polsce, trzeba przyjrzeć się podziałowi ról, jakie pełniły one w naszym państwie. Psy posiadano ze względu na myślistwo, obronę, ochronę terytorium posesji, wypas zwierząt gospodarskich.

To wszystko miało znaczenie, jeżeli chodzi o psie imiona. Warto także zauważyć, jak były traktowane wówczas te zwierzęta. Szlachta szczególnie dbała o psy myśliwskie, które miały specjalny status. O psy dbano, karmiono je dobrze, a w niektórych przypadkach traktowano niemal na równi z domownikami. Znane są zapisy o tym, że szlachcic mógł nadać psu imię i że w trakcie polowań psy były starannie szkolone.

Z kolei psy chłopskie, znajdujące się w gospodarstwach i na pastwiskach, miały bardziej użytkowy charakter i pełniły funkcję obronną lub pasterską. Zwykle ich traktowanie było mniej czułe, nie poświęcano im zbyt dużo uwagi, a karmienie ograniczało się do resztek jedzenia. Psy musiały radzić sobie w trudniejszych warunkach niż te, które należały do wyższych warstw społecznych.

Na oddzielny opis zasługują psy żyjące na królewskich dworach, niekoniecznie używane do polowań. Były traktowane jako symbol prestiżu. Królowie i magnaci trzymali rasowe psy, które podkreślały ich status. Wiadomo, że w dworach polskich królowych, np. Bony Sforzy, znajdowały się egzotyczne rasy psów sprowadzane z Włoch, które przede wszystkim miały wyglądać i zachwycać gości.

Poczynając od psów myśliwskich w XVI-wiecznej Polsce, imion związanych z tą rolą było sporo. Myślistwo było niezwykle popularnym zajęciem szlachty, a psy odgrywały w nim kluczową rolę. Polowano z chartami, ogarami i posokowcami, które tropiły, osaczały lub ścigały zwierzynę. Słynne w Polsce były szczególnie charty polskie, cenione za szybkość i zwinność, oraz ogary polskie, znane z doskonałego węchu i wytrwałości.

Zygmunt Gloger w "Encyklopedii staropolskiej" pisał właśnie o psach żyjących na terenach Polski w XVI-XVIII wieku. Nie zabrakło w tych opisach także zwrócenia uwagi na ich imiona.

"Do myślistwa używano w Polsce psów gończych zwanych ogarami, wyżłów zwanych legawymi, chartów, jamników czyli taksów, oraz brytanów, kundlów i pijawek do szczwania grubego zwierza. W rejestrach pozostałości po Zygmuncie Auguście psy tropowe czyli ogary nazwane są <ślednikami> a psy wielkie do szczwania zwierzyny nazwane <wzłamnikami>".

I tak chociażby autor tych słów wspomina o psach myśliwskich należących do Stefana Batorego. Śmiga Obrócica, Karwat i Szukaj. Ciekawe jest także to, że konkretne imiona nadawano konkretnym rasom.

Ogarom dawano najczęściej: Cymbał, Grzmilas, Zagraj, Buffon; chartom: Dzidka, Lotka, Dolot, Doskocz, Sokół, Sarna, Strzałka, Igła, Śpilka, Pytel, Capaj, Chwytacz, Łapaj, Porwisz, Zoczna. Psom legawym, czyli takim, które wystawiają zwierzynę na polowaniu przy wykorzystaniu "górnego wiatru",  dawano imię zwykle od ptaków, np. Bekas, Słomka, czy Sokolik.

Nie zawsze jednak imię psa było związane z jego funkcją. Niekiedy wiązało się to z wyglądem zwierzęcia, jego postawą, sierścią, umaszczeniem. Co ciekawe, ten rodzaj nazywania psów pozostał w modzie do dziś.

W dawnej Polsce mogliśmy spotkać Białego - dla psów o jasnym umaszczeniu, Czarnego lub Czarusia, czyli psy o ciemnej barwie sierści.  - dla psów ciemnej barwy sierści, czy także Rudego, dla rudego psa. I tak chociażby piesek pokojowy królewicza Zygmunta I zwał się Bielik, najpewniej od koloru swojej sierści.

Spotykany był też Szybki, co odzwierciedlało jego prędkość w poruszaniu się. Doceniano także odwagę, ale też wielkość, postawność zwierzęcia. Tu pojawiały się imiona Tur lub Wilk.

Nie zawsze jednak imię psa wiązało się z jego wyglądem, czy funkcją, jaką pełnił. Szlachta lub monarchia często czerpały inspirację z kultury i literatury. I tak Zygmunt Gloger wspomina o psie Zygmunta Augusta imieniem Sybilla, czyli pochodząca z mitologii greckiej wieszczka, przepowiadająca przyszłość.

Wśród szlachty szczególną popularnością cieszyły się imiona podkreślające szlachetność lub rolę psa myśliwskiego. Psy były często wymieniane w inwentarzach majątkowych, co świadczy o ich wysokiej wartości. Szczególnie interesujące są zapiski z ksiąg łowieckich, w których niektóre psy posiadały rozbudowane rodowody.

Przykładowo, inwentarz rodziny Tarnowskich z 1570 roku, który znajduje się w Archiwum Narodowym w Krakowie, zawiera wzmianki o psach myśliwskich imieniem "Białek" i "Rudy".

Z kolei psy stróżujące na posesjach szlacheckich często otrzymywały imię Cerber, także pochodzące z greckiej mitologii.