Na stres najlepszy jest sopran

Czy ona ma czas rozmawiać? Ma, oczywiście że ma, tylko muszę poczekać dwie minuty, aż zdejmie kombinezon. W rękawiczce niewygodnie trzymać telefon. Trudno też się skupić, bo ciało całe mokre: szyja, pachy, brzuch, stopy. Kto by pomyślał, że można pocić się na stopach.

***

Stopy aż drżą. Co prawda, tylko w wyobraźni, ale jednak. Wszystko przez ten głos: mezzosopran. Kiedy się go słucha, człowiek ma wrażenie, że jest w wysokich górach, wokół skały, a między skałami ścieżka wąska, stroma. Idzie się tą ścieżką, coraz wyżej, aż brakuje tchu i wreszcie, kiedy już się wydaje, że nie starczy siły: równina, spokój. Mezzosopran - piękny głos. Piękny i dramatyczny.

Najskuteczniejsza w podnoszeniu morale okazuje się opera

---

***

Bożena nie ukrywa, że sytuacja jest napięta. Od razu jednak zastrzega, że nie było "aż tak", jak w placówkach, które opisują w gazetach. Tak, chodzą w kombinezonach. Tak, część mieszkańców była lub jest na kwarantannie. Tak, spotkania z rodziną tylko przez szklane drzwi.

Nie, personel nie znika na urlopach i L4. To nie jest sklep z warzywami, żeby zamknąć za sobą drzwi i nie myśleć o interesie aż do jutra. Cały czas się myśli. Nie, nie było ataków paniki. Jeśli pojawia się strach, to nie o siebie. Myśli się raczej: Boże spraw, żeby tym razem też się udało, żeby wynik był negatywny, żeby miał kto z tymi ludźmi pracować.

***

Sopran świetnie uspokaja. Po ciele rozchodzi się jakby ciepło, wzruszenie, błogość, aż momentami ściska serce. Tyle emocji, taki talent. Chciałoby się zaśpiewać, albo przynajmniej posłuchać raz jeszcze, i kolejny. Tak, żeby to trwało jak najdłużej.

***

Bożena sama nie wie, jak długo trwa cała ta sytuacja. To znaczy, w teorii wszystko wiadomo: pandemia w Polsce zaczęła się marcu. W praktyce jednak czas jest jak tunel - już dawno zapomniało się, gdzie był początek, a końca nie widać. Nie, nigdy nie ukrywali przed mieszkańcami, że mamy epidemię. Przypominali o myciu rąk i dystansie, cierpliwie tłumaczyli, że na razie nie ma ani odwiedzin, ani spacerów. Zestresowanym widokiem kombinezonów mówili, że to taki projekt "lot na Marsa". Raczej nie wspominali o liczbie zgonów.

Kiedy maszeruje się takim tunelem bez początku i końca, ważna jest rutyna: posiłki, sen, zajęcia: plastyczne, usprawniające pamięć, czytanie książek. Świetnie oddziałują małe radości: filmiki z pozdrowieniami, nagrane przez uczniów pobliskiej szkoły albo upieczone przez nich muffinki. Nie można zapominać również o "wentylach bezpieczeństwa": na frustrację - kisiel na gorąco, na nudę - sudoku, na smutki - kolorowa włóczka. Trzeba też dbać, żeby w każdym pokoju był sprawny telewizor. Jednak najskuteczniejsza w podnoszeniu morale okazuje się opera. Kiedy się w nią wsłuchać, znika i Dom Pomocy Społecznej, i poczucie izolacji, i strach. Znika nawet cała ta pandemia.

Jak się ma opera do pandemii - czytaj na następnej stronie >>>

W krakowskim Domu Pomocy Społecznej (to właśnie tam jako terapeutka zajęciowa, pracuje Bożena Sośnicka) na os. Sportowym w Nowej Hucie, w klasyczne utwory można wsłuchiwać się za sprawą Fundacji Jutropera. Organizacja ta od ponad dekady zajmuje się m.in. edukacją muzyczną oraz realizacją spektakli z udziałem osób niepełnosprawnych, mieszkańców DPS i placówek opiekuńczych dla dzieci i młodzieży. Praktykę ma więc sporą, jednak pandemia nie takie doświadczenia wywracała do góry nogami.

- Wszystko miało iść jak od linijki. Tytuł projektu: "Opera trzeciego wieku", czas trwania: od maja do sierpnia, uczestnicy: sześć Domów Pomocy Społecznej, dwa z Krakowa, cztery z Wrocławia. Z każdym łączę się na Skype raz w tygodniu i robię krótki wstęp. Potem mieszkańcy oglądają operowe nagrania, a następnie nagrywają komentarze do nich. Wszystko montujemy w zgrabną całość i tak powstaje dwunastoodcinkowy przewodnik operowy dla seniorów, prezentujący różne głosy i style operowe od baroku do współczesności - tłumaczy Magdalena Sowińska, prezeska zarządu Fundacji Jutropera. - To był dobry plan. Tyle, że w tej pandemii nawet najlepszy plan może się posypać.

Jeden z wrocławskich DPS-ów wycofał się od razu, bo - jak powiedział dyrektor, "szły zgony". Potem zrezygnowały dwa kolejne. W tych, które zostały w projekcie, skład zespołu komentatorów też zmieniał się dynamicznie: ktoś szedł na kwarantannę, ktoś z niej wracał. A jak już wrócił, to koniecznie chciał dograć wypowiedź - bo jak to tak: taka piękna muzyka i nic nie powiedzieć?

- U mnie też nie wszystko szło gładko. Myślałam, że ponagrywam sobie eleganckie wstępy: "Dzień dobry, witam w kolejnej odsłonie 'Opery trzeciego wieku', przed państwem wystąpi ten i ten, zapraszam serdecznie" - mówi Magdalena. - Tymczasem, oni potrzebowali czegoś zupełnie innego: kontaktu z drugim człowiekiem, a nie gadającej głowy. Łączyłam się więc na żywo i nie raz w tygodniu, tylko codziennie. A bywało, że i kilka razy. I zawsze wybierałam ładny plener: ogród albo łąkę - jeśli oni nie mogli wyjść na spacer, to ja szłam za nich.

O czym rozmawia się na takim łączeniu? O zdrowiu - co zrozumiałe, o nastrojach - zwykle nadspodziewanie dobrych, o plenerze - skoro taki ładny, i o operze. Przede wszystkim rozmawia się o operze.

Mimo pandemicznego chaosu, pewien plan jednak obowiązywał. Ten w nowohuckim DPS wyglądał następująco: najpierw śniadanie, potem o 9:30 oglądanie w świetlicy, z zachowaniem reżimu sanitarnego - krzesełka rozstawione co dwa metry, grupy szczególnego ryzyka w jeszcze większym oddaleniu. Po pierwszym obejrzeniu, pytanie: "Chcecie jeszcze raz?".

- Zawsze chcieli. Za pierwszym razem była ciekawość: "Co tym razem? Jaki utwór? Kto zaśpiewa?". A za drugim myślenie: "Co ja czuję? Jak to skomentuję?". Część słuchała w niezwykłym skupieniu, jakby wszystko to przeżywali w sobie, w środku - opowiada Bożena.

Jak wyglądały nagrania przewodnika operowego - czytaj na następnej stronie >>>

Na początku komentowanie szło opornie. - Nie wiedziałam, czy potrafię dokładnie wyrazić to, co mam w głowie, ubrać emocje w słowa, znaleźć fachowe określenia. Przecież to jest kawał nauki, ogromna dziedzina wiedzy i sztuki, a my tacy... My to tylko przeżywamy - mówi Maria (ta, której mezzosopran przywodzi na myśl górską wędrówkę).

Problemem było też miejsce: świetlica połączona z jadalnią nie zapewniała intymności, niezbędnej do snucia refleksji nad sztuką operową. - Tu jest przecież jak w domu: ktoś przejdzie, stuknie szklanką o spodeczek, zagada, zaczepi. Jeden z pokoi mieszkalnych zamieniliśmy więc na coś w rodzaju studia, żeby było więcej prywatności - opowiada Bożena.

- Czy sypały się duble? I to jak. Nie mamy profesjonalnego sprzętu, pozwalającego na montaż, zatrzymywanie, przewijanie. Mamy zwykłą komórkę, więc wszystko musi lecieć ciągiem. Coś się nie uda? Dubel. Ktoś się przejęzyczył, podrapał w nos, popatrzył w bok? Dubel. Nie podoba mu się jak wypadł? Dubel. Jednak z każdym nagraniem było coraz lepiej, nabrali swobody, prawie jak profesjonaliści.

Stres czasem przychodził i po nagraniu. - Najpierw miałam tremę przed nagraniem, bo przecież to prawie jak występ publiczny - mówi Teresa (ta, która zachwyciła się głosem sopranistki). - A kiedy już nagrałam, miałam tremę przed obejrzeniem samej siebie. Myślałam: "Boże, Tereska, coś ty tam nabajdurzyła? Ale jakoś to poszło. Nawet dobrze poszło".

Może być też tak, że w słowach o tremie i nieznajomości operowej tematyki, jest nutka kokieterii. Bo przecież niektórym mieszkańcom DPS do profesjonalizmu jest bliżej niż mogłoby się wydawać - i jako odbiorcom, i jako wykonawcom. Jedna z mieszkanek wspomina, jak w Krynicy Bogusław Kaczyński opowiadał o operze. Inna, jak po szkolnych korytarzach niósł się sopran Violetty Villas - jej rówieśniczki. Zerka też na zdjęcie Pavarottiego, zawieszone na ścianie: nikt nie śpiewał jak Pavarotti. Jeszcze inna sama śpiewała w chórze wrocławskiej opery. Jej głos rozbrzmiewa w jednym z nagrań, przygotowanych w ramach "Opery trzeciego wieku". Posługując się słowami jednego z mieszkańców DPS: "Kiedy człowiek słucha, to jakby się rozpływał".

- Gdyby się dało, to postawiłabym tym ludziom pomnik - mówi Magda. - Ani razu, przez cały czas trwania projektu, nie usłyszałam "nie da się". Nie ma kamery? Co z tego, jest komórka. Ktoś jest na kwarantannie? Nie ma sprawy, obejrzy operę w swoim pokoju, na tablecie. Nie działa Skype? Nic strasznego, jest Messenger. Zaradności można by się od nich uczyć.

Test z zaradności musiała zdać i druga część zespołu - ta spoza DPS. Montażysta i lektor - Mirosław Riedel, z uwagi na pandemię zmuszony zamienić studio na duży pokój we własnym mieszkaniu, przy nagrywaniu offów narzucał koc na głowę i monitor - żeby nie było pogłosu.

Utwory przygotowywano partiami: najpierw pianistka Natalia Gaponenko nagrywała podkład, który przesyłała śpiewakom (wśród nich byli m.in. Marcelina Beucher, Renata Dobosz, Irina Zhytynska i Bartłomiej Misiuda). Ci, z słuchawką w uchu, wykonywali swoje partie. Żeby zminimalizować ryzyko zakażenia, nawet duety nagrywano osobno. Potem montaż dźwięku, a na końcu łączenie dźwięku z obrazem. Czasem trwający kilka dni, bo nowe komentarze z DPS-ów wciąż spływały. Każdy chciał brać udział.

Muzyka ma niezwykłą moc oddziaływania na emocje, a w połączeniu z ludzkim głosem potrafi zdziałać prawdziwe cuda

---

- Dlaczego to działa? Magia ludzkiego głosu - mówi Magdalena. - Muzyka ma niezwykłą moc oddziaływania na emocje, a w połączeniu z ludzkim głosem potrafi zdziałać prawdziwe cuda. Nawet sceptycy, po dłuższym posłuchaniu, poddają się jej czarowi.

Coś chyba w tym jest, bo, jak w jednym z nagrań mówi Czesława, mieszkanka wrocławskiego DPS: "Kiedy słucham, to jakbym wracała do przeszłości i robiła rachunek sumienia, patrzyła na życie, które uleciało. Chciałoby się jeszcze raz być młodym, ale to niestety niemożliwe. Chyba, że w operze. Tam, wszystko jest możliwe".

Opera zdaje się mieć działanie nie tylko uspokajające, ale i wręcz odwrotnie: pobudzające. W nagrywanych przez mieszkańców komentarzach powtarzają się słowa o muzyce "nakłaniającej do działania", "dodającej energii" oraz "sprawiającej, że chce się myśleć o wielkich rzeczach".

"Wielkie rzeczy" czasem realizują się w sposób pozornie błahy: wstać rano, ubrać się, uczesać.

- I to staranniej niż zwykle. U nas mieszkają starsi ludzie, wielu z nich ma wpojone, że do kontaktu ze sztuką trzeba odpowiednio się przygotować, również w kwestii wyglądu. Dres? Przecież w dresie do opery nie wypada - tłumaczy Bożena. - Nieraz słyszałam uwagi rodzaju: "Lucyna, przecież ty masz tą samą sukienkę, co wczoraj! Rysiu, a co to za pomięta koszula?! Daj, to ci wyprasuję. I kołnierzyk popraw". Opera stawia do pionu.

Prace nad "Operą trzeciego wieku" zakończyły się w październiku. Dwanaście odcinków, na które oprócz komentarzy mieszkańców DPS, złożyły się utwory operowe i wypowiedzi cenionego reżysera, Michała Znanieckiego, udostępniono innym placówkom o tym samym profilu. Można je też obejrzeć na You Tubie, na kanale fundacji Jutropera. - Ja już naszykowałam notesik na autografy. Kto wie, może z naszych mieszkańców zrobią się takie gwiazdy, że później nie będzie można doprosić się o podpis? - śmieje się Bożena.

Na razie gwiazdy efektów swojej pracy jeszcze nie widziały. Bożena mówi, że szykują się na uroczystą premierę. - Zrobimy sobie święto. Znowu będzie okazja do zrobienia ładnej fryzury i założenia ładnego ubrania. Obejrzymy nasze dzieło w świetlicy, na dużym ekranie - mówi. - Tylko jeszcze nie teraz. Poczekamy, aż to wszystko wreszcie się skończy.

*** 

Jak mogli Państwo przeczytać w powyższym artykule, mieszkańcy DPS bardzo cieszą się z każdego, okazywanego wyrazu pamięci i troski. Kierownictwo placówki, dokłada wszelkich starań, by złagodzić negatywne skutki pandemii, pomoc z zewnątrz jest jednak bardzo pożądana. Nowohucki DPS można wesprzeć przekazując placówce różnego rodzaju przedmioty, pomagające umilić czas. Są to na przykład: krzyżówki, zbiory sudoku, kolorowanki dla dorosłych, akcesoria do robotek ręcznych, książki. Szczegóły można uzyskać pod adresem: bsosnicka@tlen.pl.

***Ten artykuł powstał w ramach naszej najnowszej kampanii pod hasłem "Interia - portal, który towarzyszy mi każdego dnia". Więcej ciekawych treści znajdziesz tutaj.