Ból brzucha niejedno ma imię

Jaki rodzaj bólu daje się nam najbardziej we znaki? Ze statystyk najpopularniejszej wyszukiwarki internetowej wynika, że Polacy najczęściej poszukują w sieci informacji na temat czterech rodzajów bólu: brzucha, głowy, gardła oraz pleców. Ale niekwestionowane pierwsze miejsce w rankingu wyszukiwań zajmuje właśnie ból brzucha. Warto zatem przyjrzeć mu się nieco bliżej i dowiedzieć, co najczęściej się za nim kryje.

Dlaczego boli brzuch?

- Ból brzucha jest odczuwany w szczególnie przykry sposób i często rodzi poczucie zagrożenia. W brzuchu znajdują się bowiem życiowo ważne struktury, a ból brzucha może wynikać z zapalenia, uszkodzenia lub urazu każdej z nich - mówi lek. med. Krzysztof Pol, specjalista chorób wewnętrznych i gastroenterologii z Kliniki Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii Instytutu Żywności i Żywienia działającej w Mazowieckim Szpitalu Bródnowskim w Warszawie.

O jakie ważne struktury chodzi? Nie tylko o przewód pokarmowy i połączone z nim narządy, takie jak trzustka, wątroba i drogi żółciowe, ale także o duże naczynia jamy brzusznej (aorta, tętnice, żyły), nerki i drogi moczowe, narządy rodne u kobiet, czy też śledzionę.

Niestety, przyczyn bólów brzucha jest znacznie więcej, a wiele z nich nie ma związku z wymienionymi wyżej narządami i układami znajdującymi się w jamie brzusznej.

- Do brzucha może również promieniować, rzutować się ból z otaczających struktur: klatki piersiowej, serca, opłucnej, przepony, kręgosłupa czy jąder - dodaje Krzysztof Pol.

Na tym jednak wcale nie koniec. Bóle brzucha mogą też mieć podłoże psychologiczne. Mogą je wywoływać lub nasilać m.in. silny stres, gwałtowne emocje, nerwica, a także depresja. Ta ostatnia, według psychiatrów, nie musi wcale manifestować się w sposób typowy (objawami psychicznymi), lecz może mieć charakter zamaskowany. W takich przypadkach, depresja może kryć się za "maską" objawów somatycznych, np. zespołów bólowych, przeważnie dotyczących przewodu pokarmowego (bóle w jamie brzusznej, bóle towarzyszące połykaniu) lub klatki piersiowej.

W zdecydowanej większości przypadków ból brzucha stanowi jednak przejaw chorób lub urazów związanych z jamą brzuszną.

Ważne rozróżnienia

Generalnie, bóle brzucha można podzielić na dwa główne typy, które różnią się nie tylko objawami, ale też przyczynami.

- Zupełnie inaczej powinniśmy podchodzić do bólów o początku nagłym, gwałtownym i pojawiającym się wśród pełnego zdrowia (nierzadko jest to ból sygnalizujący zagrożenie życia i wymagający pilnego leczenia chirurgicznego), a inaczej do bólu przewlekłego, który ciągnie się bądź nawraca tygodniami, miesiącami czy wręcz latami - mówi Krzysztof Pol.

Kiedy ból brzucha może świadczyć o zagrożeniu życia?

Są rodzaje bólu brzucha, które powinny wzbudzić nasz szczególny niepokój.

- Do takich sygnałów alarmowych należą: bardzo silny, nieustępujący, nawracający lub narastający ból brzucha ("nigdy w życiu mnie tak nie bolało"), bolesne wzdęcie brzucha, niemożność oddania gazów lub stolca, wysoka gorączka lub obecność krwi w stolcu - ostrzega Krzysztof Pol.

Czerwona lampka powinna się nam zapalić także w przypadku wymiotów uniemożliwiających przyjmowanie płynów, ogólnego pogorszenie stanu chorego czy zaburzeń świadomości.

- Niepokoić powinno zwłaszcza nieustępowanie objawów lub wręcz ich narastanie oraz utrata masy ciała. Ze szczególną troską należy traktować osoby w skrajnych grupach wiekowych: u bardzo małych dzieci lub seniorów nawet zwykły nieżyt żołądkowo - jelitowy może doprowadzić do bardzo groźnego odwodnienia. W tych przypadkach powinniśmy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną lub pokazać się u naszego lekarza rodzinnego - zaleca Krzysztof Pol.

Kłopoty diagnostyczne przy bólu brzucha

Specjalista przyznaje, że nawet doświadczonemu lekarzowi ustalenie przyczyny bólu brzucha może nastręczyć sporo problemów.

- Czasami poważna choroba może zaczynać się niewinnie, w sposób bardzo niespecyficzny, np. zapalenie wyrostka robaczkowego często zaczyna się jak banalny nieżyt żołądkowo - jelitowy. W razie podejrzenia poważnej choroby zostaniemy skierowani do Szpitalnego Oddziału Ratunkowego, gdzie badania krwi oraz badania obrazowe jamy brzusznej (rentgen, USG i tomografia) pozwolą uściślić diagnozę i zaplanować leczenie - konkluduje Krzysztof Pol.

Jakie są najczęstsze przyczyny bólów brzucha o nagłym początku?

- Jedną z nich jest ostry nieżyt żołądkowo - jelitowy, czyli pospolite zakażenie lub zatrucie pokarmowe, jakie każdy z nas przechodzi co najmniej kilkanaście razy w życiu. Inne powszechnie występujące przyczyny to: kolka żółciowa, zapalenie lub choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroba uchyłkowa jelit, kolka nerkowa i zespół jelita drażliwego - wylicza Krzysztof Pol.

Do innych przyczyn nagłego bólu brzucha, które jak podkreśla Krzysztof Pol, mogą niestety prowadzić do zagrożenia życia należą: ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie pęcherzyka żółciowego, przedziurawienie wrzodu żołądka lub dwunastnicy, ostre zapalenie trzustki, zapalenie uchyłków lub niedrożność jelit czy też ciąża pozamaciczna.

- W starszym wieku pojawiają są groźne choroby naczyniowe: pęknięcie lub rozwarstwienie tętniaka aorty oraz niedokrwienie (czyli zawał) jelit. Nawet pozornie błahy uraz może doprowadzić do pęknięcia śledziony, nierzadko objawiającego się dopiero w odległej dobie - dodaje Krzysztof Pol.

To mnie nie dotyczy?

Niestety, lista możliwych przyczyn bólów brzucha jest znacznie dłuższa. Przyjrzyjmy się teraz temu, co może wywołać ich przewlekłą postać.

- Nowotwory i choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego i Crohna, wrzodziejące zapalenie jelit) powodują raczej bóle przewlekłe, choć mogą również zamanifestować się w sposób gwałtowny, np. gdy guz jelita spowoduje ostrą niedrożność albo choroba zapalna jelit doprowadzi do przedziurawienia jelita - mówi Krzysztof Pol.

Gastroenterolog podkreśla, że zanim dochodzi do tego rodzaju groźnej sytuacji, zwykle wcześniej występują mniej nasilone objawy, które często są niestety bagatelizowane lub wypierane ze świadomości ("ja nie mogę chorować, nie mam czasu się badać, to mnie nie dotyczy").

- Bóle przewlekłe mogą być też objawem celiakii (nietolerancji glutenu), a także lambliozy i innych inwazji pasożytniczych. Zdarza się także, choć co prawda nieczęsto, że do jamy brzusznej promieniuje ból z klatki piersiowej, np. w zapaleniu płuc obejmującym opłucną przeponową lub zawale dolnej ściany serca - tłumaczy Krzysztof Pol.

Boli mnie brzuch. Co robić?

W przypadku najczęściej występujących, umiarkowanych bólów brzucha, spowodowanych zatruciami pokarmowymi typu bakteryjnego lub tzw. grypą żołądkową (infekcja wirusowa), osoba generalnie zdrowa może z reguły sama poradzić sobie z przypadłością.

- Najważniejsze jest nawadnianie organizmu: picie wody, herbat ziołowych i dostępnych w aptece roztworów elektrolitowych w małych, lecz częstych porcjach. Dieta powinna być łatwostrawna: suchary, biszkopty, kleiki i kaszki na wodzie, gotowane jabłko, marchew i ryż, banany. Stosujemy także dostępne bez recepty leki rozkurczowe oraz wiążące toksyny w przewodzie pokarmowym probiotyki - radzi Krzysztof Pol.

W przypadku niestrawności (dyspepsji), objawiającej się umiarkowanym bólem lub dyskomfortem w górnej części brzucha możemy poratować się powszechnie dostępnymi lekami hamującymi wydzielanie kwasu solnego.

W każdej jednak sytuacji niepokojących objawów warto jest zasięgnąć porady lekarza.

Leczeniem chorób powodujących przewlekłe bóle brzucha, które mogą trwać nawet latami, zajmują się lekarze gastrolodzy.

Co jeszcze boli przewlekle, oprócz brzucha?

Z danych Polskiego Towarzystwa Badania Bólu wynika, że ból przewlekły to problem, który dotyczy aż 27 proc. Polaków. Najczęstszymi przyczynami bólu przewlekłego są schorzenia narządu ruchu (osteoartroza i bóle krzyża) oraz bóle głowy, ale ból przewlekły towarzyszy też wielu innym schorzeniom, takim jak: cukrzyca, miażdżyca, choroby ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego oraz choroba nowotworowa.

Wiktor Szczepaniak