Wstrząs anafilaktyczny

U większości osób użądlenie osy, szerszenia lub pszczoły wywołuje zaczerwienienie (o średnicy nie przekraczającej 10 cm) i obrzęk w miejscu użądlenia, a zmiany znikają przed upływem doby. U niektórych może jednak dojść do groźnej reakcji, zwanej anafilaktyczną. Wywołuje ją jad owadów, dokładniej zawarte w nim białka i peptydy, które pobudzają układ odpornościowy do produkcji przeciwciał. Ta reakcja początkowo wywołuje efekt miejscowy, jednak u szczególnie wrażliwych może ulec uogólnieniu.

Efekt miejscowy to zaczerwienienie i obrzęk, przy czym średnica tej zmiany przekracza 10 cm. Nie jest groźna dla życia, jeśli żądło owada utkwiło w kończynie lub tułowiu, ale w przypadku ukąszenia w szyję, głowę lub język może dojść do gwałtownego obrzęku błony śluzowej jamy ustnej i gardła, który czasem prowadzi do uduszenia. Reakcja uogólniona dotyczy różnych narządów.

Lekarze wyróżnili kilka stopni jej ciężkości: I stopień - pokrzywka, świąd, niepokój, osłabienie; II stopień - objawy stopnia I i dodatkowo co najmniej 2 z następujących: obrzęk naczynioruchowy, ucisk w klatce piersiowej, nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha, zawroty głowy; III stopień - jakikolwiek z powyższych objawów i co najmniej 2 z następujących: duszność, świszczący wydech, zaburzenia mowy, chrypka, osłabienie, lęk przed śmiercią; IV stopień: jakikolwiek z powyższych oraz co najmniej 2 z następujących: spadek ciśnienia, utrata przytomności, nietrzymanie moczu i stolca, sinica.

Najgroźniejszy jest wstrząs anafilaktyczny (uogólniona reakcja organizmu na alergen). Dochodzi wtedy do spadku ciśnienia, zaburzeń przepływu krwi przez narządy, w tym mózg, zaburzeń świadomości. Może mu towarzyszyć obrzęk dróg oddechowych, a więc i zaburzenia oddychania.

W przypadku gdy użądli owad, należy szybko usunąć żądło, a potem przyłożyć kostkę lodu, co spowoduje obkurczenie naczyń krwionośnych i zapobiegnie rozprzestrzenianiu się jadu. Można też założyć opaskę uciskową na kończynie powyżej miejsca użądlenia. Gdy po upływie kilku godzin nie dojdzie do nadmiernej reakcji (czyli wielkość zmiany nie będzie przekraczać 10 cm), nie trzeba podejmować żadnych działań.

W przypadku dużej reakcji na kończynie wystarczy podać doustnie lek przeciwhistaminowy (np. cetyryzynę). Użądlenie w okolicę szyi i głowy oraz pojawienie się jakichkolwiek objawów ogólnych jest wskazaniem do wezwania pogotowia.

Leczenie polega na podaniu sterydu dożylnie (np. hydrokortyzonu) oraz adrenaliny, która powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych, podnosi ciśnienie krwi i zmniejsza obrzęk. W przypadku rozwijających się objawów wstrząsu podaje się też płyny dożylne, które wypełniają naczynia krwionośne, podnosząc ciśnienie. Szybka reakcja pozwala zwykle opanować objawy, jednak w przypadku błyskawicznego przebiegu szczególnie z obrzękiem dróg oddechowych, wstrząs może doprowadzić do śmierci.