Oficjalnie "w PRL prostytucji nie było". A jaka jest prawda?

14 grudnia na Netfliksie zadebiutował kolejny polski serial. "Brokat" to opowieść o trzech kobietach pracujących seksualnie w drugiej połowie lat 70. W główną rolę Heleny wciela się Magdalena Popławska, a obok niej jako Pola i Marysia występują Wiktoria Filus oraz Matylda Giegżno. Reżyserką jest Anna Kazejak, która ma na swoim koncie "Szadź", a za scenariusz odpowiada Aleksandra Chmielewska.

Helena to doświadczona prostytutka, której dobrze się powodzi. W innym momencie życia znajdują się natomiast młode Pola i Marysia, spotykające na swoich drogach różne problemy. Serial podejmuje próbę ukazania przemian w kwestiach obyczajowych, jakie zaczęły powoli następować w portretowanej dekadzie.

Zwykło się mówić, że w PRL prostytucji nie było. Nie jest to jednak prawdą, a serial, choć fikcyjny, nie opowiada historii nieprawdopodobnej. Skąd więc wzięło się to powiedzenie? Obowiązujący w tym okresie w naszym kraju komunistyczny ustrój polityczny wymuszał zwalczanie pewnych zjawisk. Zamiast jednak faktycznie działać, wykonywano jedynie pozorne czynności, aby móc powiedzieć, że władze walczą z danym problemem, aż w końcu ogłosić, że już go nie ma.

Tak właśnie było w przypadku prostytucji. Już wkrótce po wojnie uznano, jak można przeczytać w ówczesnych dokumentach, że "prostytucja jest jedną z pozostałości ustroju kapitalistycznego". W 1952 roku podpisano nawet konwencję ONZ, która zakazywała karania i przymusowej kontroli prostytutek, choć w Polsce już przed wojną nie stosowano wobec nich kar. Kobietom pracującym seksualnie nie wydawano książeczek zdrowia, jednak problem nie znikał, a każdego roku zatrzymywano kilka tysięcy z nich.

Prostytucji w naszym kraju nie ma. Zlikwidowało ją nasze ustawodawstwo. Władzy nie wolno interesować się stanem zdrowia kobiety, której profesja nie budzi żadnej wątpliwości

---

Z pracą seksualną w PRL związany był także problem chorób wenerycznych. Już w 1946 roku rząd ogłosił, że leczenie będzie bezpłatne i przymusowe. W całym kraju powstała sieć poradni W, które walczyły z kiłą i rzeżączką. W raportach podkreślano ścisły związek prostytucji z chorobami wenerycznymi i obarczono za ich rozprzestrzenianie się kobiety pracujące seksualnie.

Ciekawym wątkiem jest również zróżnicowane nazewnictwo, jakie stosowano wobec prostytutek. Przykładowo, "mewki" to kobiety pracujące w miastach portowych, "lokalówki" - w kawiarniach i restauracjach czy "arabeski" - ich klientami byli Arabowie. Analogicznie były też "gruzinki", "dworcówki", czy mniej eleganckie, a nawet mizoginistyczne określenia jak "lachociągi" i "cichodajki".

"Arabeski" i inne prostytutki, których klientami byli obcokrajowcy, zarabiały w dewizach. Takie kobiety były w najlepszej sytuacji finansowej. Zjawisko to stało się coraz częstsze w latach 70. Anna Dobrowolska, autorka książki o pracy seksualnej w PRL, która zresztą zainspirowała Chmielewską do napisania scenariusza "Brokatu", mówiła "Dwutygodnikowi" o tej dekadzie w następujący sposób:

Ścierają się wtedy dwa dyskursy. Z jednej strony jest to konserwatywna, patriarchalna narracja o prostytucji jako „społecznym źle”, którego nie da się zwalczyć, ale które trzeba kontrolować. Z drugiej zmiany społeczne i obyczajowe związane z projektem modernizacyjnym dekady Gierka sprzyjają nowym formom pracy seksualnej, ale też nowemu językowi mówienia o niej.

---

Prostytucja do dzisiaj budzi wiele kontrowersji. Nawet w środowiskach feministycznych nie ma jednoznacznego stanowiska w tej kwestii. Część osób uważa, że powinno się używać tylko określenia "sex work", czyli z języka angielskiego - praca seksualna. Chodzi im o ochronę kobiet pracujących w ten sposób i dotyczy głównie feminizmu liberalnego. Jednak większość feministek radykalnych jest zdania, że w kapitalistycznym świecie kobiety te są ofiarami, a prostytucji należy zakazać.

Zobacz również: Czy sekspraca to też praca? Przyglądamy się dyskusji