Na świetlicy przy gramofonie, w lokalu przy orkiestrze. W PRL-u cała Polska ruszała w tany

Andrzejki świętowano w różny sposób, jedyni urządzali prywatki w domach, inni wybierali lokale gastronomiczne.

Najtańszą opcją była świetlica. Gdzie zbierali się po prostu młodzi ludzie i przy piosenkach z gramofonów tańczyli.

---

Młodzi dorośli, którzy pracowali (a więc zarabiali), lubi celebrować andrzejkowy wieczór na imprezach tanecznych. Ci z miast chodzili do kawiarni, restauracji i innych tego typu lokali. Ci ze wsi brali udział w andrzejkach organizowanych w salach domów ludowych, remizach czy na świetlicach.

"Imprezy andrzejkowe (zresztą nie tylko one) miały swoją hierarchię. Najniżej stały te, gdzie płaciłaś tylko za wstęp, w który wliczona była już orkiestra, a wszystkie inne rzeczy musiałaś kupić w bufecie. Poziom wyżej (jakościowo i cenowo) były zabawy taneczne ze stolikiem - w cenie był czteroosobowy stolik i cztery oranżady. Kolejna półka cenowa i jakościowa była wtedy, gdy na stoliku obok napojów znalazła się też wódka. A najwyższy poziom to były zabawy z ciepłymi daniami, ciastami i/lub zimną płytą".

Charakter imprezy wpływał też na obowiązujący dress code. Na potańcówkę przy gramofonie można było przyjść luźniej ubranym, natomiast andrzejki przy stoliku od panów wymagały garniturów, a od pań sukienek koktajlowych.

"To nie były długie, błyszczące sukienki sylwestrowe - bo za naszych czasów taka była moda - ale wypadało przyjść w eleganckim stroju" - wspomina Danuta.

Innym lokalem, w którym można było trafić na andrzejkową imprezę, były popularne w tamtych czasach "wiejskie kluby kultury", znane jako klubokawiarnie. Pierwsze takie miejsca powstały w 1963 roku i łączyły w sobie kawiarnie z czytelnią, sklepem, a wieczorami klubem. Propaganda PRL-owska głosiła, że są to centra kulturalno-oświatowe, a w literaturze można było znaleźć stwierdzenia, że ruch klubowy to "jedno z najbardziej interesujących osiągnięć pracy kulturalnej w Polsce Ludowej" (A. Kamiński," Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna"). Choć może peany na temat klubokawiarni w ówczesnych pracach socjologicznych są przesadzone, to faktem pozostaje, iż ruch klubowy miał ogromne znaczenie dla polskiej wsi. Andrzejki w wiejskim klubie kultury różniły się od tych organizowanych w lokalach dużą różnorodnością wróżb.

Nie pamiętam, żeby na zabawach tanecznych były jakieś wróżby andrzejkowe poza przekładaniem butów, ale było ich dużo na andrzejkach w klubokawiarniach — organizowanych dla młodzieży 

---

Nie tylko klubokawiarnie proponowały młodzieży zabawę w słowiańskie gusła. Także w szkołach wróżby były elementem andrzejkowych potańcówek:

"Jak byłem w liceum, szkoła organizowała w ciągu roku kilka potańcówek. Pierwsza była we wrześniu, druga na andrzejki i jeszcze jedna w karnawale. Na andrzejkowej laliśmy wosk i przekładaliśmy buty" - wspomina Andrzej.

Jeszcze inną opcją spędzenia andrzejkowego wieczoru była prywatka w gronie najbliższych znajomych. To właśnie na domówkach najczęściej hołdowano pogańskim zwyczajom i gusłom.

Do najpopularniejszych wróżb należało lanie wosku przez dziurkę od klucza do miski z wodą. Cień wydobywanej później bryły miał określać przyszłość. Za sprawą nieznanych magicznych sił wosk często układał się w kształty państw, co wróżyło w przyszłości podróże.

Inną często spotykaną (nie tylko na prywatkach) wróżbą był "obuwniczy pociąg". Każdy z uczestników zdejmował jeden but i na zmianę je przekładano. Właściciel czy właścicielka buta, który jako pierwszy przekroczył próg, miał szansę na najszybsze zamęście bądź ożenek.

Skórka z jabłka to kolejna często wspominana wróżba. Polegała ona na obraniu owocu w taki sposób, by nie przerwać jego skórki. Następnie należało rzucić ją przez lewe ramię za siebie. Kształt, który utworzyła skórka, miał być pierwszą literą imienia życiowej miłości.

Piąte przykazanie kościelne mówiło: "w czasach zakazanych zabaw hucznych i wesel nie urządzać". Choć władzy ludowej nie po drodze było z kościołem, to Polacy naród przewrotny i ponad wszystko miłujący wolność - im mocniej im czegoś zabraniano, tym chętniej brali w tym udział.

Skoro władza ludowa chciała im odebrać wiarę, to oni tym gorliwiej wypełniali kościelne zasady. Nie inaczej było w przypadku przestrzegania zakazu hucznych zabaw, który odnosił się zarówno do okresu wielkiego postu, jak i adwentu. Andrzejki były ostatnią imprezą przed okresem spokojnego oczekiwania na narodziny Jezusa. Jest w tym coś ironicznego - w państwie komunistycznym, które wiarę zwalczało, wróżbiarski wieczór, pełen odwołań do pogańskich zwyczajów otwiera ważny okres w kalendarzu Kościoła katolickiego.

Dla większości uczestników andrzejkowych wróżb były to tylko niewinne zabawy i tak traktowali je również księża - zachowując neutralny stosunek do andrzejkowych imprez.

Kiedy odbywały się andrzejkowe zabawy? To w dużej mierze zależało do lokalnych zwyczajów. Podczas gdy na Nowym Świecie w Warszawie obchodzono je w wigilię świętego Andrzeja, czyli 29 listopada, na Pradze takie imprezy mogły odbywać się w sobotę przed andrzejkami, a na Bemowie 30 listopada.

"Pamiętam, że pierwsze imprezy andrzejkowe odbywały się 30 listopada i trwały tylko do północy. 1 grudnia zaczynał się adwent, więc taka impreza mogła trwać tylko do 12 w nocy" - wspomina swoje andrzejki Stanisława i dodaje - "później się to zmieniło i zabawy organizowano w sobotę przed andrzejkami".

Choć andrzejki celebrowała cała Polska, to istniała grupa mężczyzn, dla których były one szczególnym dniem. Jak świętowali panowie o imieniu Andrzej?

"Przed imieninami żona piekła dla mnie ciasto, które zabierałem do pracy. Po południu przychodzili grupą współpracownicy, winszowali i wręczali kwiaty (wtedy na topie były goździki, albo kwiatki z własnych ogródków). Stawiałem im kawę, ciasto i oficjalnie polewałem kieliszek - dwa wódki. Potem zaczynała się nieoficjalna część imprezy, którą różnie niektórzy kończyli. Andrzejki w zakładzie pracy niczym nie różniły się od świętowania innych imienin, a nawet powiedziałbym, że były obchodzone z mniejszą pompą niż Zbigniewa czy Stanisława. Wszystko, dlatego że imię Andrzej nie było szczególnie popularne w moich czasach i otoczeniu, a najhuczniej obchodzono zawsze te imieniny, które świętowało na raz kilka osób" - wspomina Andrzej swoje "zakładowe" imieniny i dodaje, że imprezę dla rodziny i znajomych organizowali z żoną zawsze w sobotę lub niedzielę przed 30 listopada, wypadało bowiem ugościć zaproszonych alkoholem, a przekonania religijne nie pozwoliłby im w adwencie postawić na stół trunków.

Na szkolnych wróżbach, w klubokawiarniach, przy gramofonie na świetlicy czy w lokalu przy orkiestrze - sposobów na świętowanie andrzejek było wiele, choć wygląda na to, że w całym kraju celebrowano je w podobny sposób. W końcu potańcówka andrzejkowa była to ostatnia impreza przed adwentem, czyli "czasem zakazanym", a następną okazją do tańców dla wielu były kolejne hucznie świętowane imieniny - Sylwestra.