Polska na własne oczy: Żuławy Wiślane do odkrycia. Co warto zobaczyć w „małej Holandii”?

Istnieje kilka regionów w Polsce, które dzięki swojej niezwykłej historii, zabytkom oraz malowniczym krajobrazom porównywane są do najwspanialszych miejsc na kuli ziemskiej. Na północy mamy piękne, piaszczyste plaże, cudowne i jedyne w swoim rodzaju Mazury, Kaszuby, na terenie całego kraju wiele zabytkowych miast, na południu zaś zapierające dech góry i malownicze Roztocze - można byłoby jeszcze długo wymieniać. Do regionów, które bezdyskusyjnie są wyjątkowe i potrafią rozkochać w kilka chwil, zalicza się również Żuławy Wiślane - położone na terenie województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Dlaczego warto odwiedzić tę nadwiślańską krainę przynajmniej raz w życiu? 

Znaczącą rolę w kształtowaniu terenów Żuław Wiślanych odegrali najpierw holenderscy osadnicy sprowadzeni przez Krzyżaków, a potem holenderscy protestanci - Mennonici, którzy przybyli tu w XVI wieku za sprawą króla Zygmunta Augusta, z powodu prześladowań religijnych. To w głównej mierze dzięki nim część terenów Żuław wcześniej nienadająca się do zamieszkania została osuszona. Mennonici byli bardzo pracowici i mieli zdolności inżynierskie. W znacznym stopniu pomogli zagospodarować specyficzny teren Żuław, który podobnie jak Holandia poprzecinany jest siecią kanałów i rowów melioracyjnych, oddzielających groble i śluzy. To oni zbudowali kanały, nasypy i wały chroniące pola przed zalaniem. Do dziś na Żuławach podziwiać możemy atrakcyjne dla turystów osady, których początki wiążą się z działalnością Krzyżaków, a także wiele ciekawych pamiątek po Mennonitach, np. zabytkowe wiatraki oraz charakterystyczne domy podcieniowe. Holenderscy protestanci na Żuławach zamieszkiwali aż do II wojny światowej.

Czytaj również: Nietypowe i zachwycające miejsca w Polsce. Tam nie spotkasz tłumów

Żuławy Wiślane to teren nietknięty masową turystyką. Nie ma tu zatłoczonych miast, wsie witają malowniczymi krajobrazami i perełkami drewnianej architektury, a przypadkowo napotkanego turystę wita się z uśmiechem na twarzy. Chociaż Żuławy Wiślane to obszary będące rozległą równiną deltową rzeki Wisły, z pozoru zupełnie płaskie, są również krainą wzniesień i obszarów depresyjnych. To tutaj znajduje się najniżej położony poniżej poziomu morza punkt w Polsce  - zlokalizowany jest on konkretnie w Marzęcinie, w gminie Nowy Dwór Gdański. Występujące tu rzeki, liczne kanały oraz pola uprawne, których wysokość nie przekracza 15 m n.p.m., są dla tego regionu najcharakterystyczniejsze i robią niemałe wrażenie. 

Żuławskie krajobrazy ze względu na swą płaskość terenu niemal zupełnie pozbawione zostały lasów i w głównej mierze stanowią je rozległe pola oraz rozbudowany system wodny. Jest to kraina posiadająca najgęstszą w Polsce naturalną i sztuczną sieć wodną. Przed wieloma wiekami była tu zatoka morska, którą wypełniała nosząca muł i piasek Wisła. Królowa polskich rzek stworzyła w swojej delcie teren posiadający jedne z najlepszych, najżyźniejszych gleb w Polsce. To właśnie dlatego rolnictwo na Żuławach rozwinięte jest na bardzo wysokim poziomie. Teren ten może wydawać się mało atrakcyjny ze względu na walory przyrodnicze, jednak to tylko pozory. Wystarczy wybrać się na krótką przejażdżkę po żuławskiej krainie, by zobaczyć malownicze wioski z zabytkowymi domami, mostami i gotyckimi kościołami, gdzie czas jakby się zatrzymał. Zachęcają do tego liczne ścieżki rowerowe -raj dla osób lubiących aktywnie wypoczywać.

Zobacz też: Najpiękniejsza wieś na Dolnym Śląsku. Dawne sanatorium nadal zachwyca

Na Żuławy zdecydowanie warto zabrać ze sobą rower lub wypożyczyć go na miejscu. Wybierając się na przejażdżkę, można zobaczyć znacznie więcej i doświadczyć tego, co nadwiślański region ma do zaoferowania, jeszcze mocniej. Poza trasami wzdłuż rzek, malowniczych pól, łanów zbóż falujących na wietrze, warto też wybrać się na wycieczkę szlakiem Mennonitów - jednym z kulturowo najciekawszych na Pomorzu, którego tematem przewodnim jest dziedzictwo dawnych mieszkańców Żuław. Ta ponadregionalna trasa wiedzie od Elbląga aż do Gdańska - po drodze zobaczyć można charakterystyczne domy podcieniowe, gotyckie kościoły, drewniane wiatraki czy zabytkowe urządzenia hydrotechniczne.

Domy podcieniowe, które znajdują się m.in. we wsiach Nowa Kościelnica, Trutnowy, Żuławki i Przemysław są symbolem żuławskiego regionu i dla wielu cudami architektonicznymi. Rozsiane po całych Żuławach kilkusetletnie chaty skrywają wiele tajemnic. Posiadają drewnianą konstrukcję szkieletową, wypełnioną układanką z tzw. cegły "holenderki".

Drewniane wiatraki były przed laty charakterystycznym elementem żuławskich krajobrazów. Do dziś przetrwało ich tylko kilka i choć już od dawna nie pełnią swojej funkcji, stanowią kolejną atrakcję turystyczną. Jeden z nich znajduje się w Drewnicy i nosi nazwę drewniany koźlak - to jedyny taki wiatrak na całych Żuławach i jeden z największych zabytków w regionie. Jego dach kształtem przypomina odwróconą łódź. Kolejny znajduje się w Palczewie - jest to drewniano-murowany holender posiadający kilka kondygnacji.

Żuławy Wiślane znajdują się o rzut beretem od malowniczych, nadbałtyckich plaż, gdzie udać się można np. Żuławską Koleją Dojazdową. Lokomotywa z wagonami pasażerskimi otwartymi oraz zakrytymi jest jedną z najciekawszych atrakcji turystycznych na Pomorzu. Dotrzesz nią na Prawy Brzeg Wisły, do Mikoszewa, Jantaru, Stegny, Sztutowa i Nowego Dworu Gdańskiego. W wakacje kolejka wąskotorowa kursuje siedem dni w tygodniu o stałych porach. Będzie to niewątpliwie ciekawe doświadczenie dla odwiedzających Żuławy, a także frajda dla najmłodszych podróżników. Na trasie podziwiać można wiatraki, wierzby czy obrotowy most kolejowy w Rybinie. Żuławska wąskotorówka to bardzo praktyczne rozwiązanie w szczycie sezonu - pozwala ominąć korki.

Czytaj także: Polska na własne oczy: Droga, którą wędrowali królowie Polski. Niezapomniane widoki na Łysej Górze

Przyrodniczą perełką Żuław Wiślanych jest niewątpliwie rezerwat ornitologiczny w Kątach Rybackich - unikat w skali krajowej i europejskiej. Obszar o powierzchni prawie 1000 kilometrów kwadratowych zamieszkuje największa kolonia kormoranów oraz druga największa czapli siwych w Polsce i jedna z największych w Europie. Rosną tam sosny, których wiek szacuje się na ok. 120-160 lat! Wstęp na teren rezerwatu jest bezpłatny.

Będąc na Żuławach Wiślanych warto wybrać się również na wyspę Sobiszewską, by podziwiać jeden z najcenniejszych przyrodniczo obszarów nad Bałtykiem - funkcjonujący od 1991 roku rezerwat Mewia Łacha. To jedyne takie miejsce, gdzie w sposób naturalny żyją bałtyckie foki. Miejsce powstało po to, aby chronić kolonie lęgowe rybitw, ptaków siewkowatych i blaszkodziobych. Żyje tam  blisko 300 gatunków roślin oraz blisko 120 gatunków ptaków wędrownych, w tym również migrujących z Syberii biegusów zmiennych. W rezerwacie występuje także największa w Europie koncentracja mewy małej. Na plaży oraz piaszczystych łachach przy odrobinie szczęścia można na własne oczy zobaczyć wylegujące się foki. Ciekawą opcją jest także rejs wycieczkowy, podczas którego uczestnicy podziwiają rezerwat od strony morza, a także obserwują kolonie fok.

Malbork to równie godny uwagi przystanek podczas pobytu na Żuławach Wiślanych. Oczywiście główną atrakcją jest średniowieczny zamek krzyżacki - najpotężniejszy gotycki zespół zamkowy na świecie, od 1997 roku wpisany na prestiżową listę światowego dziedzictwa UNESCO. Poza zwiedzaniem wnętrz tej imponującej budowli, warto też wybrać się na spacer bądź przejażdżkę rowerową bulwarami nad Nogatem, a jeszcze lepiej - wypożyczyć sprzęt wodny i popływać po rzece, podziwiając przy okazji ogromny zamek. Do dyspozycji na miejscu są kajaki, rowerki wodne, a także deski sup. W Malborku w sezonie letnim można również skorzystać z kąpieliska.

Żuławy Wiślane warto odwiedzić z jeszcze jednego, może mniej istotnego, ale dla wielu przekonującego powodu. Znajduje się tam mnóstwo gospodarstw agroturystycznych, oferujących podróżnym noclegi oraz wyżywienie w atrakcyjnych cenach, zapewniając przy tym domową atmosferę. Koszt za dobę dla jednej osoby w niektórych miejscach może wynieść jedyne 25-30 zł. Ponadto smakosze z pewnością nie będą zawiedzeni regionalną, żuławską kuchnią. W wielu restauracjach można skosztować najbardziej tradycyjnych potraw - m.in. pieczonego raka, smażonego jesiotra, ser mennonicki, gęś z pieca chlebowego, czy też klopsy po królewsku. Na deser warto natomiast posmakować sernika żuławskiego przyrządzanego według wiekowej receptury.

Będąc na Żuławach, możesz poczuć się jak u siebie w domu - mieszkańcy są tam niesamowicie otwarci i gościnni, udzielą dobrej rady, opowiedzą swoją historię, zaproszą do domu. Ten pomorski region jest wyjątkowy z wielu względów - potrafi oczarować od pierwszych chwil i zachęcić do szybkiego powrotu.