Pod kontrolą

Ponad połowa młodych ludzi uważa się za dobrze poinformowanych w kwestii antykoncepcji. Jednak teoria nie idzie w parze z praktyką, bo niechciane ciąże nadal się zdarzają.

Co roku w Polsce ponad 20 tys. nieletnich rodzi dzieci, o których trudno powiedzieć, że są planowane. Dlaczego? Część kobiet wie o antykoncepcji, ale jej nie stosuje, inne stosują, ale niezbyt sumiennie (co druga kobieta biorąca pigułkę zapomina o połknięciu jednej w czasie cyklu, co piąta - dwóch). Którą metodę wybrać?

Dla młodej, zdrowej kobiety najlepszym rozwiązaniem będzie dwuskładnikowa pigułka, plaster antykoncepcyjny lub pierścień wewnątrzmaciczny. Dwie ostatnie metody "oszczędzają" wątrobę, dlatego warto je brać pod uwagę, gdy jest ona słabym punktem. To też dobra opcja dla dziewczyn, które mają problem z samodyscypliną, niezbędną w przypadku pigułki.

Plaster nie nadaje się jednak dla kobiet o wadze powyżej 90 kg. Mamy mogą sięgnąć po wkładkę wewnątrzmaciczną z hormonami lub bez nich, która zapewnia długotrwałą ochronę. Jeśli karmisz dziecko, najlepsza będzie minipigułka. Wygodną metodą są zastrzyki antykoncepcyjne, które przyjmuje się raz na trzy miesiące. Ale nie poleca się ich młodym dziewczynom, które w niedalekiej przyszłości planują ciążę, bo powrót do płodności może trwać nawet rok.

Który sposób jest najlepszy dla ciebie? Warto skorzystać z konsultacji zaufanego ginekologa, a ten po niezbędnych badaniach dobierze najlepszą metodę.

Współczesna pigułka to mocno "odchudzona" wersja pierwowzoru sprzed 50 lat. Zawiera wielokrotnie mniejszą dawkę hormonów i, co za tym idzie, powoduje mniej potencjalnych zagrożeń i objawów ubocznych. Najczęściej stosowane obecnie tabletki antykoncepcyjne zawierają dwa hormony (estrogen i progestagen), których łączne działanie gwarantuje najwyższą skuteczność. Ich systematyczne przyjmowanie powoduje zablokowanie owulacji, a więc nie można zajść w ciążę.

Klasyczne pigułki łyka się przez kolejne 21 dni, potem następuje tygodniowa przerwa, a w jej trakcie pojawia się krwawienie. Przez te siedem dni utrzymuje się zabezpieczenie przed ciążą, ale przerwy nie można przedłużać. Jest też inny wariant. Najnowsze opakowania zawierają 28 tabletek, wśród których są 24 pigułki hormonalne i cztery nieaktywne, tzw. placebo, lub 26 pigułek o zmiennych kolorach, co świadczy o różnej zawartości hormonów, oraz dwie tabletki ich pozbawione. Pigułkę łyka się codziennie, bez żadnych przerw, co zmniejsza ryzyko przeoczenia dawki lub przesunięcia czasu rozpoczęcia kolejnego opakowania. Co miesiąc w regularnych odstępach występuje krwawienie.

Zalety: Miesiączki są z reguły mniej obfite i niebolesne, istnieje możliwość przesunięcia czasu ich wystąpienia z powodu wyjazdu, egzaminów itp. Następuje wyraźna poprawa cery, stąd też pigułki stosowane są do leczenia zmian trądzikowych, a niektóre ze względu na antyandrogenne działanie składnika progestagenowego służą do leczenia nadmiernego owłosienia. Zmniejszają dolegliwości związane z zespołem przedmiesiączkowym. Obniżają o 50 proc. ryzyko zachorowania na raka jajnika i raka macicy, i to nawet przez wiele lat po zaprzestaniu ich zażywania.

Wady: Konieczność codziennego łykania pigułki z tolerancją ±12 godzin. Pojawiają się plamienia, niekiedy dodatkowe krwawienia, zwłaszcza w pierwszych miesiącach stosowania. Zdarzają się też bóle głowy, nudności, obrzęki, przejściowa tkliwość piersi. Działania niepożądane to przede wszystkim zakrzepy żylne, niezwykle rzadkie u młodych zdrowych kobiet, ale potencjalnie groźne.

Przeciwwskazania to istniejące już zakrzepy żylne (nie żylaki!) lub rodzinne skłonności do nich. Ponadto choroby naczyń i serca, ciężkie migreny, palenie papierosów po 35. roku życia, niewydolność wątroby. Wszystkie pigułki są na receptę, co wymaga regularnych wizyt u lekarza, a to sprzyja profilaktyce (np. cytologii szyjki macicy).

Uwaga, niektóre leki przeciwpadaczkowe i pojedyncze antybiotyki stosowane w leczeniu gruźlicy czy ogólnoustrojowej grzybicy mogą osłabiać działanie pigułki. Także w przypadku zaburzeń żołądkowo-jelitowych warto sięgnąć przejściowo po dodatkowe zabezpieczenie. Po odstawieniu pigułki następuje szybki powrót płodności.

To tabletka zawierająca tylko jeden hormon - progestagen. Przyjmowana codziennie, bez przerw, z dużą skutecznością blokuje owulację, jednak powoduje występowanie nieregularnych plamień i krwawień. Zalecana kobietom karmiącym piersią oraz tym, które muszą unikać estrogenów: cierpiącym na nadciśnienie, obciążonym ryzykiem choroby zakrzepowo-zatorowej oraz palącym. Na receptę.

Mają kształt litery T i tylko 32 mm długości. Są giętkie i delikatne. Zwykła miedziana ma kołnierzyki czasem dodatkowo pokryte srebrem lub złotem. Działa miejscowo, wywołując tzw. sterylny stan zapalny. Drobinki miedzi nasilają to działanie i uszkadzają plemniki. Zabezpiecza przed ciążą na 3-5 lat.

Najskuteczniejszą spośród wszystkich metod ochronę daje wkładka hormonalna. Na jej podłużnym ramieniu znajduje się pojemniczek, z którego uwalnia się codziennie do jamy macicy hormon - progestagen, w minimalnej ilości 20 mikrogramów. Zapewnia najwyższą skuteczność antykoncepcyjną przez pięć lat.

Zalety: Wkładka hormonalna znacząco zmniejsza obfitość i bolesność miesiączek. Jest wygodna - daje zabezpieczenie przed ciążą aż na pięć lat. Wkładkę zakłada lekarz ginekolog po badaniu i wykluczeniu rzadkich przeciwwskazań (zniekształceń i wad macicy, ostrych i przebytych ciężkich stanów zapalnych). Działa od założenia do usunięcia, zapewniając szybki powrót naturalnej płodności.

Wady: Założeniu towarzyszą niewielkie bóle i dyskomfort, w pierwszym półroczu występują plamienia i krwawienia. Na receptę.

Plastry antykoncepcyjne

Działają na tej samej zasadzie co pigułka antykoncepcyjna, tyle że hormony przez skórę przenikają bezpośrednio do krwi, omijając częściowo przewód pokarmowy i wątrobę. Opakowanie zawiera trzy plastry, każdy przykleja się na jeden tydzień w innym miejscu (udo, brzuch, pośladek, ramię), po zużyciu zawartości opakowania następuje tygodniowa przerwa, a w jej trakcie krwawienie.

Zalety: Niższe ryzyko pominięcia dawki niż przy pigułce.

Wady: Mogą zdarzyć się podrażnienia skóry, czasem plaster może się przedwcześnie odkleić, wtedy trzeba go szybko wymienić. Nie nadają się dla kobiet o wadze powyżej 90 kg. Na receptę.

Działa jak pigułka, ale hormony uwalniają się powoli z jednorazowego, elastycznego, wąskiego (4 mm) plastikowego pierścienia o średnicy 54 mm, który kobieta umieszcza sama w pochwie na okres trzech tygodni. W czasie tygodniowej przerwy występuje krwawienie, ale utrzymuje się skuteczność antykoncepcyjna.

Zalety: Hormony uwalniane są bezpośrednio w okolicach macicy i jajników w jeszcze mniejszej dawce niż w przypadku najnowszej pigułki.

Wady: Czasem pojawiają się podrażnienia czy upławy oraz dyskomfort związany z koniecznością zakładania pierścienia. Na receptę.

Preparat progestagenu wstrzykuje się domięśniowo co trzy miesiące - taki jest okres działania pojedynczego zastrzyku. Bardzo skuteczny, gdyż blokuje owulację.

Zalety: Długotrwała ochrona - zastrzyk raz na trzy miesiące.

Wady: Jego działania, w razie złego samopoczucia lub zmiany decyzji, nie można cofnąć, trzeba czekać aż trzy miesiące. Wywołuje nieregularne krwawienia, sprzyja wzrostowi wagi, może powodować wahania nastroju i pogorszenie cery. Po zakończeniu działania antykoncepcyjnego może nawet na rok zablokować miesiączkowanie i opóźniać możliwość zajścia w ciążę. Na receptę.

Wysoka skuteczność zależy od jej jakości, ale także od doświadczenia mężczyzny. Jako jedyna chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Może być stosowana jako samodzielna metoda antykoncepcyjna lub uzupełnienie którejś z metod hormonalnych. Bez recepty.

Dr n. med. Małgorzata Bińkowska jest lekarzem, specjalistką ginekologii i endokrynologii

PANI 07/2011