Czy mózgi kobiet i mężczyzn różnią się? Neurolożka szuka odpowiedzi
Od pokoleń uczono nas, że mózgi kobiet i mężczyzn różnią się w istotny sposób. Zgodnie z tym mitem kobiecy mózg ma rozbudowane ośrodki komunikacji i emocji oraz jest przystosowany do odczuwania empatii. W męskim mózgu dominują ośrodki seksu i agresji, i jest on przystosowany do budowania systemów. Czy to rzeczywiście prawda? Przeczytaj fragment książki Daphny Joel i Luby Vikhanskiego "Płeć i mózg. Historia przekręconych faktów".
Któregoś niedzielnego ranka, ponad dziesięć lat temu, byłam w domu z trójką dzieci, kiedy usłyszałam syk wody wydobywającej się z pękniętej rury na zewnątrz budynku. Trzymając na ręku najmłodsze dziecko, wtedy jeszcze niemowlę, wybiegłam do ogrodu i by zatrzymać tryskającą wodę, zagięłam końcówkę gumowego węża.
Dwójce starszych dzieci powiedziałam, żeby pobiegły po sąsiada z domu obok. Kiedy mój przyjaciel się pojawił, założyłam, że zajmie się sprawą. Ale on tylko stał i widać było, że nie wie, co robić. Dopiero wtedy uświadomiłam sobie, że jego wiedza o hydraulice jest taka sama jak moja. Poprosiłam go, żeby przytrzymał zgięty wąż - oraz dziecko - i udałam się na poszukiwanie głównego zaworu, żeby zakręcić wodę.
Gdy zobaczyłam zdumienie na jego twarzy, zdałam sobie sprawę z własnych uprzedzeń. Muszę przyznać, że zawstydziłam się. Zawsze wierzyłam w równość płci i wydawało mi się, że żyję zgodnie z tym przekonaniem. A jednak stałam tam, czekając, aż to mężczyzna rozwiąże techniczny problem.
Mniej więcej w tym samym czasie dostałam propozycję, by zgłębić kwestie uprzedzeń płciowych, zarówno moich własnych, jak i innych ludzi: koleżanka poprosiła mnie, żebym zastąpiła ją na Uniwersytecie Telawiwskim i zamiast niej poprowadziła zajęcia z psychologii rodzaju. W ramach przygotowań przez rok czytałam książki i prace naukowe na temat rozwoju kobiet i mężczyzn od momentu poczęcia. Jak przystało na neurobiolożkę, najbardziej interesował mnie związek między płcią a mózgiem.
Szybko dowiedziałam się, że wielu badaczy, podobnie jak wielu innych ludzi, jest przekonanych, że mózgi kobiece i męskie różnią się od siebie dogłębnie i znacząco oraz że powoduje to powstanie zasadniczych różnic między kobietami i mężczyznami niemal w każdej dziedzinie życia, począwszy od zdolności poznawczych i emocjonalnych poprzez zainteresowania i preferencje aż po zachowanie. Poradniki, których celem jest nauczenie nas, jak sobie radzić i jak porozumiewać się z płcią przeciwną, biorą to przekonanie za pewnik.
W jednej z powszechnych opinii w mózgu kobiecym znajduje się duży ośrodek komunikacji oraz emocji, który jest zaprogramowany na empatię. Z kolei męski mózg ma duży ośrodek seksu oraz agresji zaprogramowany na tworzenie systemów.
Z punktu widzenia biologii historia ta wydaje się dobrym uzasadnieniem większości tego, z czym mamy do czynienia na co dzień. Tłumaczy, dlaczego kobiety są bardziej wrażliwe i uczuciowe, a mężczyźni bardziej agresywni i seksualni; dlaczego wśród nauczycieli jest więcej kobiet, a wśród inżynierów - mężczyzn.
Słyszymy: "To hormony, głupcze". W łonie matki - jak wieść niesie - zalew testosteronu wydzielanego przez jądra męskiego embrionu zmienia jego mózg z domyślnie żeńskiego na męski. Dziewczynki rodzą się więc z żeńskim mózgiem, a chłopcy z męskim.
Pozostałe szczegóły tej historii różnią się w zależności od jej autora, ale wszyscy wyjaśniają, dlaczego kobiety i mężczyźni zachowują się w sposób zdefiniowany przez popularne stereotypy dotyczące płci. Dziewczynki są miłe i empatyczne, a chłopcy aktywni i agresywni, dlatego że jakiś obszar w mózgu dziewczynek jest mniejszy lub większy w porównaniu z mózgiem chłopców albo ich poziom tego czy innego hormonu jest niższy bądź wyższy.
Nie dziwi to wcale. Wyniki badań nigdy nie są poddawane interpretacji zaprzeczającej rozpowszechnionym stereotypom płciowym. Na przykład przez wiele lat sądzono, że ciało migdałowate, ośrodek w mózgu odpowiedzialny za emocje, było, uśredniając, większe u mężczyzn niż kobiet. Nikt jednak nigdy nie twierdził, że ze względu na jego wielkość mężczyźni są z natury płcią bardziej uczuciową. (Najnowsze analizy statystyczne pokazują, że w rzeczywistości nie istnieje różnica między płciami pod względem średniej wielkości tego obszaru mózgu).
Koncepcja męskiego i kobiecego mózgu odpowiada popularnemu poglądowi, który głosi, że mężczyźni i kobiety pochodzą z różnych planet, ale czy potwierdzają ją badania naukowe? Podjęta przeze mnie próba udzielenia odpowiedzi na to pytanie miała początek w zaskakujących badaniach, na które natknęłam się jakieś dziesięć lat temu, przygotowując się do wykładów na temat psychologii rodzaju.
Czy wiesz, że pół godziny stresu wystarczy, żeby niektóre obszary w mózgu zmieniły "płeć" z męskiej na żeńską i odwrotnie? Ja też nie miałam o tym pojęcia. Wyniki tej analizy zapoczątkowały kilkanaście lat intensywnych badań, które całkowicie zmieniły sposób, w jaki postrzegam płeć biologiczną, płeć kulturowo-społeczną oraz mózg.
Po przeanalizowaniu setek skanów mózgu zdałam sobie sprawę, że zależne od płci różnice w anatomii mózgu nie sumują się w sposób spójny w przypadku poszczególnych osób, tak by tworzyć mózg "męski" czy "kobiecy". Zauważ: nie twierdzę, że nie ma różnic między mózgami kobiecymi a męskimi, przeciwnie - mój zespół, podobnie jak wcześniej wielu innych badaczy, udokumentował istnienie wielu takich różnic. Twierdzę jednak, że te rozbieżności łączą się w mózgu każdej osoby i tworzą unikatową mozaikę cech, a niektóre z nich występują częściej u kobiet, inne zaś u mężczyzn.
Pogląd ten idzie w parze z tym, co - jak jestem przekonana - wie już wiele osób: że wszyscy jesteśmy zlepkiem cech "kobiecych" i "męskich". Sięga jednak dalej i sugeruje, że nie ma czegoś takiego jak mózg "męski" czy "kobiecy" ani "męski" czy "kobiecy" charakter.
Fragment książki "Płeć i mózg. Historia przekręconych faktów" Daphny Joel i Luby Vikhanskiego, Wydawnictwo W.A.B., premiera 9.02.
***
Zobacz także:
Biologia nie jest binarna. Co definiuje naszą płeć?