Czy mózgi kobiet i mężczyzn różnią się? Neurolożka szuka odpowiedzi
Od pokoleń uczono nas, że mózgi kobiet i mężczyzn różnią się w istotny sposób. Zgodnie z tym mitem kobiecy mózg ma rozbudowane ośrodki komunikacji i emocji oraz jest przystosowany do odczuwania empatii. W męskim mózgu dominują ośrodki seksu i agresji, i jest on przystosowany do budowania systemów. Czy to rzeczywiście prawda? Przeczytaj fragment książki Daphny Joel i Luby Vikhanskiego "Płeć i mózg. Historia przekręconych faktów".
Któregoś niedzielnego ranka, ponad dziesięć lat temu, byłam w domu z trójką dzieci, kiedy usłyszałam syk wody wydobywającej się z pękniętej rury na zewnątrz budynku. Trzymając na ręku najmłodsze dziecko, wtedy jeszcze niemowlę, wybiegłam do ogrodu i by zatrzymać tryskającą wodę, zagięłam końcówkę gumowego węża.
Dwójce starszych dzieci powiedziałam, żeby pobiegły po sąsiada z domu obok. Kiedy mój przyjaciel się pojawił, założyłam, że zajmie się sprawą. Ale on tylko stał i widać było, że nie wie, co robić. Dopiero wtedy uświadomiłam sobie, że jego wiedza o hydraulice jest taka sama jak moja. Poprosiłam go, żeby przytrzymał zgięty wąż - oraz dziecko - i udałam się na poszukiwanie głównego zaworu, żeby zakręcić wodę.
Gdy zobaczyłam zdumienie na jego twarzy, zdałam sobie sprawę z własnych uprzedzeń. Muszę przyznać, że zawstydziłam się. Zawsze wierzyłam w równość płci i wydawało mi się, że żyję zgodnie z tym przekonaniem. A jednak stałam tam, czekając, aż to mężczyzna rozwiąże techniczny problem.
Mniej więcej w tym samym czasie dostałam propozycję, by zgłębić kwestie uprzedzeń płciowych, zarówno moich własnych, jak i innych ludzi: koleżanka poprosiła mnie, żebym zastąpiła ją na Uniwersytecie Telawiwskim i zamiast niej poprowadziła zajęcia z psychologii rodzaju. W ramach przygotowań przez rok czytałam książki i prace naukowe na temat rozwoju kobiet i mężczyzn od momentu poczęcia. Jak przystało na neurobiolożkę, najbardziej interesował mnie związek między płcią a mózgiem.
Szybko dowiedziałam się, że wielu badaczy, podobnie jak wielu innych ludzi, jest przekonanych, że mózgi kobiece i męskie różnią się od siebie dogłębnie i znacząco oraz że powoduje to powstanie zasadniczych różnic między kobietami i mężczyznami niemal w każdej dziedzinie życia, począwszy od zdolności poznawczych i emocjonalnych poprzez zainteresowania i preferencje aż po zachowanie. Poradniki, których celem jest nauczenie nas, jak sobie radzić i jak porozumiewać się z płcią przeciwną, biorą to przekonanie za pewnik.
W jednej z powszechnych opinii w mózgu kobiecym znajduje się duży ośrodek komunikacji oraz emocji, który jest zaprogramowany na empatię. Z kolei męski mózg ma duży ośrodek seksu oraz agresji zaprogramowany na tworzenie systemów.
Z punktu widzenia biologii historia ta wydaje się dobrym uzasadnieniem większości tego, z czym mamy do czynienia na co dzień. Tłumaczy, dlaczego kobiety są bardziej wrażliwe i uczuciowe, a mężczyźni bardziej agresywni i seksualni; dlaczego wśród nauczycieli jest więcej kobiet, a wśród inżynierów - mężczyzn.
Słyszymy: "To hormony, głupcze". W łonie matki - jak wieść niesie - zalew testosteronu wydzielanego przez jądra męskiego embrionu zmienia jego mózg z domyślnie żeńskiego na męski. Dziewczynki rodzą się więc z żeńskim mózgiem, a chłopcy z męskim.
Pozostałe szczegóły tej historii różnią się w zależności od jej autora, ale wszyscy wyjaśniają, dlaczego kobiety i mężczyźni zachowują się w sposób zdefiniowany przez popularne stereotypy dotyczące płci. Dziewczynki są miłe i empatyczne, a chłopcy aktywni i agresywni, dlatego że jakiś obszar w mózgu dziewczynek jest mniejszy lub większy w porównaniu z mózgiem chłopców albo ich poziom tego czy innego hormonu jest niższy bądź wyższy.
Nie twierdzę, że nie ma różnic między mózgami kobiecymi a męskimi. Twierdzę jednak, że rozbieżności łączą się w mózgu każdej osoby i tworzą unikatową mozaikę cech.
Nie dziwi to wcale. Wyniki badań nigdy nie są poddawane interpretacji zaprzeczającej rozpowszechnionym stereotypom płciowym. Na przykład przez wiele lat sądzono, że ciało migdałowate, ośrodek w mózgu odpowiedzialny za emocje, było, uśredniając, większe u mężczyzn niż kobiet. Nikt jednak nigdy nie twierdził, że ze względu na jego wielkość mężczyźni są z natury płcią bardziej uczuciową. (Najnowsze analizy statystyczne pokazują, że w rzeczywistości nie istnieje różnica między płciami pod względem średniej wielkości tego obszaru mózgu).
Koncepcja męskiego i kobiecego mózgu odpowiada popularnemu poglądowi, który głosi, że mężczyźni i kobiety pochodzą z różnych planet, ale czy potwierdzają ją badania naukowe? Podjęta przeze mnie próba udzielenia odpowiedzi na to pytanie miała początek w zaskakujących badaniach, na które natknęłam się jakieś dziesięć lat temu, przygotowując się do wykładów na temat psychologii rodzaju.
Czy wiesz, że pół godziny stresu wystarczy, żeby niektóre obszary w mózgu zmieniły "płeć" z męskiej na żeńską i odwrotnie? Ja też nie miałam o tym pojęcia. Wyniki tej analizy zapoczątkowały kilkanaście lat intensywnych badań, które całkowicie zmieniły sposób, w jaki postrzegam płeć biologiczną, płeć kulturowo-społeczną oraz mózg.
Po przeanalizowaniu setek skanów mózgu zdałam sobie sprawę, że zależne od płci różnice w anatomii mózgu nie sumują się w sposób spójny w przypadku poszczególnych osób, tak by tworzyć mózg "męski" czy "kobiecy". Zauważ: nie twierdzę, że nie ma różnic między mózgami kobiecymi a męskimi, przeciwnie - mój zespół, podobnie jak wcześniej wielu innych badaczy, udokumentował istnienie wielu takich różnic. Twierdzę jednak, że te rozbieżności łączą się w mózgu każdej osoby i tworzą unikatową mozaikę cech, a niektóre z nich występują częściej u kobiet, inne zaś u mężczyzn.
Pogląd ten idzie w parze z tym, co - jak jestem przekonana - wie już wiele osób: że wszyscy jesteśmy zlepkiem cech "kobiecych" i "męskich". Sięga jednak dalej i sugeruje, że nie ma czegoś takiego jak mózg "męski" czy "kobiecy" ani "męski" czy "kobiecy" charakter.
Fragment książki "Płeć i mózg. Historia przekręconych faktów" Daphny Joel i Luby Vikhanskiego, Wydawnictwo W.A.B., premiera 9.02.
***
Zobacz także:
